سیدمحمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، درباره چگونگی بازگشت آثار تاریخی به کشور و رابطه استرداد آثار تاریخی با رویه بین‌المللی دولت روحانی می‌گوید.

همه آثار تاریخی به همین سختی و بعد از گذشت زمانی طولانی به کشور بازمی‌گردند؟ 

خیر، ما در بازگشت آثار تاریخی به کشور با چند حالت مواجهیم. در یک حالت، شیء یا اشیایی از کشور خارج شده و ما براساس کنوانسیون ١٩٧٠، با طرح شکایت در مجامع حقوقی و اینترپل، سعی می‌کنیم مالکیت خودمان را اثبات کنیم و به اعتبار آن، از دادگاه حکم به بازگشت این اشیا بگیریم. نمونه‌ای که از این روش به خاطر دارم، اشیای باارزشی بود که دو سال پیش به کشور بازگردانده شدند. این اشیا متعلق به خرانق بود و پس از یک روند حقوقی طولانی ٤٠ساله، موفق شدیم حقانیت خودمان را اثبات و زمینه بازگشت این اشیا به کشور را فراهم کنیم. 

درباره اشیای موردی که بعضا پس از حفاری‌های غیرقانونی از کشور خارج می‌شوند، چطور؟ 

گاه شیء سرقت‌شده در گمرک کشور مقصد کشف و ضبط می‌شود، در این موارد مسئولان کشور موردنظر پس از تشخیص اینکه شیء سرقت‌شده مربوط به ایران است- اگر با ما دارای صمیمیت دیپلماتیک باشند- موضوع را گزارش داده و شیء را بازمی‌گردانند. در سال‌های اخیر مواردی از این دست داشته‌ایم و کشور عمان با ما در این زمینه همکاری کرده است. همین‌طور به خاطر دارم در سال ١٣٨٠، ١٨ شیء تاریخی مربوط به تمدن جیرفت در فرودگاه لندن توقیف شد و این اشیا به کشور بازگردانده شد. پس این دو شیوه بازگشت آثار تاریخی به کشور متفاوتند؛ در اولی، شاهد تأثیر روابط حسنه ایران و عمان هستیم و در دومی، به خاطر دارم که فضای رسانه‌ای که در جهت تقبیح حفاری‌های غیرمجاز و قاچاق اشیای جیرفت در سطح بین‌المللی ایجاد شده بود، به ما در بازگرداندن آن آثار کمک کرد. 

درباره الواحی که قرار است از آمریکا به کشور بازگردند شرایط چگونه است؟ 

این الواح هخامنشی، در دوره رضاشاه به مرکز شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو امانت داده شد تا نسبت به رمزگشایی خطوط روی آنها، فعالیت علمی و پژوهشی شود. در ابتدا قرار بود این الواح تنها سه سال در آمریکا بمانند، اما از آنجایی که مطالعه روی این آثار پیچیده‌تر از آن بود که فکرش را می‌کردند، مدت این امانت به تعویق افتاد. درنهایت، پیش از انقلاب، بخشی از این الواح سالم به کشور بازگردانده شدند و در دوره‌ای که من در سازمان میراث فرهنگی مسئولیت داشتم نیز، ٣٠٠ عدد از این الواح به ایران بازگردانده شدند و اکنون بحث در مورد بازگشت باقی‌مانده الواحی است که اکثرا خرد شده‌اند. برای بازگشت باقی آن هم مشکلی نبود چراکه این جابه‌جایی کاملا در بستر قانون اتفاق افتاده بود.

منتها چند سال پیش و در دوره ریاست‌جمهوری قبلی، عده‌ای علیه ایران طرح شکایت کرده و از دادگاه حکم به دریافت غرامت گرفتند. برای مرکز مهمی مانند مرکز شرق‌شناسی شیکاگو، پسندیده نبود که این الواح به خاطر یک شکایت حقوقی توقیف شوند، اما حال به نظر می‌رسد که روند حقوقی این پرونده در حال پیشروی است و همان‌طور که در سال ١٣٨٠ توافق کردیم، این الواح در صورت رفع موانع قانونی، به کشور بازمی‌گردند. علاقه‌مندان به شناخت اهمیت این الواح می‌توانند به کتاب سرکار خانم «کخ» با عنوان «از زبان داریوش» مراجعه کنند. 

از زمان بازگشت منشور کوروش، موضوع اصالت اشیای تاریخی بازگردانده‌شده به ایران، محل بحث بوده است. صحت و اصالت این الواح چطور برای مردم روشن خواهد شد؟ 

اصالت این اشیا کاملا روشن است چراکه در یک مسیر حقوقی و قانونی به آمریکا رفته‌اند و حالا در حال بازگشت هستند. سازمان میراث فرهنگی و مرکز شرق‌شناسی شیکاگو به‌عنوان دو سوی این مبادله، دو سازمان علمی هستند و نگرانی‌ای بابت اصالت الواح وجود ندارد. 

آیا می‌توان گفت که دولت فعلی نسبت به دولت قبل در زمینه استرداد آثار تاریخی موفق‌تر و قابل‌اعتمادتر بوده است؟ 

کنوانسیون استرداد آثار تاریخی یک میثاق جهانی است که بعضی از کشورها آن را امضا نکرده‌اند؛ مثلا کشور ما متعهد به اجرای این کنوانسیون است، اما کشورهایی مانند انگلیس و آمریکا که عموما مصرف‌کننده آثار تاریخی به حساب می‌آیند، عضو این پیمان نیستند، اما به دلیل فضای عمومی‌ای که در دنیا نسبت به حفاظت از آثار تاریخی وجود دارد، حتی همین کشورها هم عموما مفاد این پیمان را تمکین می‌کنند حتی اگر آن را امضا نکرده باشند.

براین‌اساس اگر مناسبات دیپلماتیک ما در دنیا نرمال باشد، نسبت به زمانی که به هر دلیلی با دیگر کشورها دچار مشکل هستیم نتایج بهتری می‌گیریم. در مورد مقایسه دو دولت در یک موضوع واحد باید به این موضوع توجه داشت که برخی از پرونده‌های استرداد به طور اتفاقی با دولت روحانی هم‌زمان شدند، اما به‌طورکلی وقتی که در اولین سفر آقای روحانی به نیویورک، مقامات این کشور، «شیردال» را به هیأت ایرانی تقدیم می‌کنند، این نشان می‌دهد که وضع فرق کرده است. درست است که بعد مسئله اصل و فرع‌بودن شیردال مطرح شد، اما واقعیت موضوع این بود که چنین کاری از سوی آمریکا، اصلا مسبوق به سابقه نبوده است. 

پس آیا می‌توان نتیجه گرفت که برتری سیاست خارجی دولت روحانی نسبت به سیاست داخلی‌اش، در حوزه میراث فرهنگی هم نمود داشته است؟ یعنی ما در زمینه استرداد آثار تاریخی که یک رابطه جهانی است، موفق‌تر از نگهداری آثار تاریخی کشورمان بوده‌ایم و مثلا کاشی‌های تاریخی زیادی را از دست داده‌ایم؟ 

مثال خوبی نزدید! تخریبی که نسبت به میراث فرهنگی این کشور روا می‌شود، پرسابقه است. در دولت گذشته حجم این تخریب‌ها واویلا بوده است؛ به‌عنوان‌مثال ما در شهر کاشان، باقی‌مانده حصار دوره سلجوقی را با ٣٧ قطعه داشتیم که ٢٠ قطعه آن اكنون دیگر وجود ندارد. رسانه‌های ما آن زمان کجا بودند؟ به نظرم الان حساسیت رسانه‌ها و آزادی‌شان در انعکاس اخبار بیشتر شده و متعاقبا، حساسیت عمومی مردم را نسبت به موضوع میراث فرهنگی افزایش داده‌اند؛ این دستاورد خوبی است که من آن را ایجاد سرمایه‌های اجتماعی در حوزه میراث فرهنگی می‌دانم. 

منبع: شرق