به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، حسین حاتمینژاد دارای دکترای جغرافیا و برنامهریزی شهری از دانشگاه شهیدبهشتی که هم اکنون عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران است، در گفتگویی مشروح به بیان نقطه نظرات و دیدگاه های خود درباره مفهوم توسعه پایدار در حوزه شهرسازی کشور پرداخت.
وی معتقد است که در شهر پایدار باید عدالت اجتماعی وجود داشته باشد. در حالیکه مدیریت جامع برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار در شهرهای ایران وجود ندارد، شهر تهران در مرحله تباه شهری است. از دیدگاه این صاحبنظر، ارتفاع موجود در بلندمرتبهسازی سبب قطع ارتباط انسانی میشود و اولین قدم برای رسیدن به توسعه پایدار ریشهکن کردن فقر در جامعه است. گفتگوی مشروح ما را با این صاحبنظر عرصه شهرسازی کشور میخوانید:
یک شهرپایدار دارای چه ویژگی و شاخصهایی است؟
شهری که دارای اکولوژی هم ساز با طبیعت بوده و از نظر طبیعی رابطه معقولی میان شهروندا ن و مراجعه کنندگان به شهرها با طبیعت برقرار باشد و انسان ها بتوانند به بهترین نحو و با درجه بالای بهداشت در آن شهر زندگی کرده و مناسبات شهروندان اجتماعی سرشار از هم بستگی، امید، اعتماد و عدالت اجتماعی باشد آن شهر، شهری پایدار است. اما اگر در شهری ساکنان آن نسبت به هم حساسیت، عشق، فداکاری، ایثار نداشته باشند، باید گفت که آن شهر از اهداف توسعه پایدار فاصله دارد. در واقع شهر پایدار دارای عدالت اجتماعی است و همه شهروندان نسبت به هم دارای اعتماد و فداکاری هستند و زمانیکه توزیع درآمد، ثروت و قدرت بین شهروندان به طور یکسان تقسیم شد باید گفت که عدالت اجتماعی در این شهر برقرار و چنین جامعهای پایدار است.
به نظر شما، آیا شهرهای ایران متناسب با اهداف توسعه پایدار شکل گرفته اند؟ و ما اکنون در کشور دارای شهری پایدار هستیم؟
خیر، متاسفانه شهرهای کشور ما متناسب با اهداف توسعه پایدار نیست. اولین اصل در شکل گیری شهری پایدار موضوع اقتصاد است و شهرهای پایدار دارایی اقتصادی مولد هستند که متاسفانه شهرهای کشور ما اقتصادشان مبتنی بر صدور منابع نفت استخراجی شکل گرفته و حالتی شبه سرمایهداری دارند و اکنون شاهد هستیم که با کوچکترین تحرکات ارزی و دلاری اقتصاد کشور به هم ریخته و ارزش پول کم میشود لذا با توجه به موضوع اقتصاد شهرهای ما متناسب با ویژگیهای یک شهر توسعه پایدار همخوانی ندارد. البته شاخص های دیگر مانند حفاظت از محیط زیست که اولین ویژگی یک شهر پایدار توسعه یافته است نیز متاسفانه در شهرهای کشور به خوبی رعایت نمیشود. در خود شهر تهران که پایتخت کشور است به دلیل فشردگی آن بخصوص در حاشیههای این شهر سبب شده تا آن را از مدل پایداری خارج میکند و شما شاهد هستید که افراد حاشیه نشین این شهر به خدمات جاده ای و زیرساختهای مختلفی نیاز دارند و این افراد در روز به شهر آمده و به فعالیت اقتصادی میپردازند و پس از انجام کارهایشان به حاشیه شهر تهران و دیگر کلانشهرهای کشور میروند و این مسئله سبب مصرف سوخت و انرژی شده و هزینه های زیادی را تحمیل می کند. از سوی دیگر یکی از مشخصات شهر پایدار امید در بین شهروندان آن است شما مشاهده میکنید که امید در وجودشان موج میزند و هر طبقه اجتماعی میتواند نیازهای اساسی مثل غذا، آموزش، درمان، پوشاک و مسکن را بر طبق قانون اساسی داشته باشد و همچنین در جامعه هر یک از شهروندان می توانند، یک واحد مسکونی در شأن انسانی خویش داشته باشند تا بتواند فرزندان صالحی را تربیت کنند. حال آیا شهری مانند تهران اکنون دارای چنین مشخصاتی است؟ اگر در شهر تهران قیمت ساختمانهایش در شمال شهر متری ۴۰ میلیون تومان و دارای یک برند شاخص و وجه تشخص منزلت اجتماعی باشد، افرادی که در آن زندگی می کنند با توجه به پایگاه های اقتصادی منزلتشان ارتقاء پیدا کرده است و این در حالی است که در جنوب شهر تهران ۲.۵ میلیون نفر در حاشیه این شهر گورخوابی می کنند و در این شهر تفاوت طبقاتی وجود داشته و عدالت اجتماعی را مشاهده نمی کنیم. عدالت اجتماعی یعنی آنکه عدهای در گور نخوابند و برعکس عدهای در خانههای میلیاردی زندگی نکنند.
اصلیترین عامل در عدم اجراء اهداف توسعه پایدار در برنامه ریزی و مدیریت شهری چیست؟
متاسفانه مدیریت در شهر های کشور به صورت بخشی عمل کرده و هر یک از مدیران تنها حوزه کاری خود را میبینند لذا مدیریت جامع در شهرهای کنونی وجود ندارد و تصمیمات به صورت ناقص اجراء می شود به همین دلیل ما در شهرهای کشور شاهد ناکارآمدی مدیریت شهری، اقتصاد به هم ریخته، آشفته و بدون برنامه ریزی پایدار در مقابل عوامل خارجی بوده و شهری پایدار نداریم. همچنین در نظام برنامه ریزی ما برنامههای بلند مدتی به نام cdsبرای شهرهایمان وجود ندارد در حالیکه یک شهر خوب باید از چهار برنامه؛ خطوط اصلی، راهبردی، راهبردی توسعه گردشگری شهرها و eds راهبرد توسعه اقتصادی شهرها برخوردارباشد و همین امر باعث میشود که شهرهای کشور به صورت بیبرنامه گسترش پیدا کنند. البته در کشور ما از ابتدا شهرنشینی از نظر فیزیکی جلوتر از شهرنشینی اجتماعی شکل گرفت و مردم ساکن و مستقر در شهر و مکانی شده و سپس دولت تصمیم میگیرد که برای این افراد امکانات و زیرساختهای شهری را فراهم کند و مدیریت شهری و برنامه ریزی شهری ما همیشه در عمل انجام شده واقع گردیده و حاشیه نشینها خودشان را به شهر تحمیل میکنند زیرا زاغه نشین میخواهد در شهر زندگی بهتری داشته باشد.
منظور شما از زاغه نشینان چه کسانی هستند؟
زاغه نشینها همان روستاییانی هستند که از روستا به شهرها میشتابند تابتوانند از یک زندگی بهتر برخوردار شوند که متاسفانه به دلیل محرومیت از پایگاه های اقتصادی، مسائل کم سوادی و بی مهارتی و به دلیل نداشتن منزلت اجتماعی در برخورد با دیواره زمخت اقتصاد شهری ناگزیرانه در پشت دروازههای اصلی شهر سکونت میکنند و لکه ننگین زاغهنشینی را بر پیشانی خود حک میکنندو داغ ننگین زاغه نشینی را که بر پیشانی شان حک می شود تحمل و قصه پر غصه را آغاز. زاغه نشینان سبب ریزش طبقه متوسط و نسبتا فقیر به زیر میشوند. البته امروزه حاشیه شهرها را تنها روستاییان شامل نمیشوند بلکه شهروندان بازنشسته و کم درآمد شهرها نیز که بخاطر منبع درآمد پایین و حقوق اندک در شهر گرانی چون تهران نتوانستند زندگی خود را به سر کنند ناگزیر به حاشیه شهرها پناهنده شوند به طور مثال کسی که حقوق بازنشستگیاش ماهی یک میلیون تومان است شرایط زندگی در شهر تهران و حتی دیگر کلانشهرها را ندارد و به همین دلیل برای زندگی به حاشیه شهرها میرود.
آیا این مهاجرت به کلانشهرها تنها شامل روستائیان است؟
خیر، در شرایط امروزه علاوه بر روستاییان، شهرنشینان نیز به دلیل یک برنامه نا متوازن آمایش سرزمینی و نابرابری در فعالیتهای گسترههای فضاهای شهری در کشورمان ناگزیرند به کلانشهرها مهاجرت کنند و همین عوامل باعث بروز نابرابری شهری شده که عامل اصلی وقوع آن اقتصاد بیمار و متورم و دارای رکود و فساد است لذا شهر ما با این شرایط نمی تواند شهری پایدار و براساس اهداف توسعه پایدار شکل گرفته باشد.
شما وضعیت کلانشهرهای ایران را از نظر توسعه پایدار چگونه ارزیابی می کنید؟
استاد جغرافیای شهری ایران مرحوم دكتر حسین شکوئی معتقد بودند که؛ مديريت ناشايست و ضد محيط زيست از پايدار بودن شهر جلوگيري مي كند و متاسفانه بايد گفت كه برخلاف تصور عموم مردم در كشورما كلان شهري وجود ندارد و شهر تهران در مرحله تباه شهری قرار گرفته و ما اکنون در ايران تكامل شهري به نام مگالاپليس نداشته و شهر تهران متروپلیس و مادر شهر ملی است و عضو متروپلیسهای جهان است و مشهد واصفهان و تبریز و غیره مادرشهرهای منطقه ای هستند و به غلط از این شهرها ب عنوان كلان شهر نام برده مي شود.
تاکنون شهری به عنوان نماد توسعه پایدار مشخص شده و یا برنامهریزی مطالعاتی در این خصوص صورت گرفته است؟
بله، بر طبق آمار برنامه اسكان سازمان ملل بيش از نيمي از جمعیت جهان در شهرها زندگي مي كنند و شهر به يك مركز قطب انرژي، نوآوري، پويايي اقتصادي مثبت انتخاب شده و از سوی دیگر در جهت منفي به مكاني در جهت جرم و جنايت و آلودگي و فقر تبديل گشته و مشكلاتي را براي افراد ايجاد كرده است. بنابر نتيجه دستور كار شهر کیتو كشور اكوادور در سال ۲۰۱۶ چشم اندازي براي شهرهاي عدالت محور ايجاد شده تا با داشتن شهري ايمن به نماد توسعه پايدار بتوان دست پيدا كرد.
البته لازم است به این نکته نیز اشاره کنم که یک شهر باید متناسب با درآمدهای خویش ، پايدار و تاب آور باشد و شهر تاب آور مكمل توسعه پايدار است و اصولا هويت به اين عامل مي تواند كمك بزرگي کند.
آیاشما با بلندمرتبهسازی در کنار توسعه پایدار موافق هستید؟
خیر، به نظر من در یک شهر با اهداف توسعه پایدار نباید بلند مرتبه سازی صورت بگیرد. البته من با بلند مرتبه سازی مخالف نیستم ولی به طور کلی لزومی در بلند مرتبه سازی ساختمانها در بسیاری از شهرهای ایران نمیبینیم. یکی از دلایل مخالفت من تاثیر ارتفاع بر قطع روابط انسانی است. یانگل نظریه پرداز شهری در بحث بلند مرتبهسازی میگوید: از طبقه پنجم به بالا اگر بلند مرتبه سازی انجام شود رابطه میان ساکنین و افراد داخل پیاده رو قطع شده در حالیکه شهر دارای فضایی با تعامل اجتماعی است که در آن افراد به صورت چهره به چهره با یکدیگر برخورد می کنند. اکنون در شهرهایی چون روم، برلین، پاریس ساختمانهایش بیش از پنج طبقه ساخته نمی شود، زیرا که مدیران شهری آنها میخواهند که رابطه بین شهروندان در بخش مرکزی شهر حفظ شود.
برای آخرین سوال، به نظر شما اولین قدم برای رسیدن به شهری پایدار و اجرائی کردن اهداف توسعه پایدار چیست؟
اولین قدم براي رسيدن به اهداف توسعه پايدار و داشتن شهری پایدار، سرو سامان دادن به وضعیت کنونی اقتصاد کشور و ریشه کردن فقر در جامعه است و با داشتن اقتصادی پایدار می توان به شهری پایدار رسید. بنابراین اقتصاد باید در اولویت قرار گیرد. /
*گفتگو: دنیا عباسی کسبی
نظر شما