به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، کامیار عابدی، پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی در بیست و یکمین نشست ایران‌شهر با موضوع شعر فارسی در دوره تجدد و مسئله ایران عنوان کرد: تاریخ نگاری همزمان دشوار و نیازمند احتیاط و محافظه‌کاری است به گونه‌ای که گویی در میدان مین قدم می‌گذاریم یا از پل صراط می‌گذریم.

عابدی با اشاره به اینکه شعر فارسی معاصر در دوران ۱۲۰ ساله اخیر دوره‌های کوچکی را پشت سرگذاشته، افزود: این دوره ۱۲۰ ساله را می‌توان به چندین دوره کوچک تقسیم کرد. یکی شعر دوره بازگشت که در آن سنت‌ها تکرار می‌شود و شامل اواخر عهد صفوی تا پیش از مشروطه یعنی اواخر قرن ۱۹ میلادی است که دوران تکرار سنت‌ها به شمار می‌رود. دوره بعد بازه زمانی ۲۰ ساله را از انقلاب مشروطه دربرمی‌گیرد که می‌توان آن را انقلاب در مفاهیم دانست که از نظر ساختار با دوره قبل تفاوت ندارد ولی مفاهیم جدید وارد شعر می‌شود.

این پژوهشگر گفت: در دوره حکومت رضاشاه یعنی از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ دوباره شعر سنت‌گرا با رنگ و بویی جدید ظهور می‌کند ولی با نوآوری‌هایی همراه است. درعین حال دراین دوره به نوعی بازاندیشی گذشته دیده می‌شود و مفاهیم تازه‌تری را شاهد نیستیم  و شاعران بیشتر به بازتولید تغزل‌های سنتی البته با نوآوری‌هایی می‌پردازند.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی به غیر فارسی زبانان همچنین عنوان کرد: پس از شهریور سال ۲۰ نیما یوشیج ظهور می‌کند ولی چون هنوز فضای ادبی جامعه ظرفیت پذیرش نوآروی‌های نیما را نداشت تجدد توللی نفوذ بیشتری داشت. بعدها شاگردان نسل اول نیما تخیل وی را گسترش و شعر نوی نیمایی را درفضای ادبی کشور تثبیت کردند و جریان اعتدالی به حاشیه کشیده شد و از جمله این شاعران  می‌توان به اخوان، شاملو، نصرت رحمانی و ... اشاره کرد. فروغ فرخزاد نیز که سن وی از شاگردان مستقیم نیما کمتر بود به شهرت رسید و به دلیل مرگ زودهنگامش اسطوره شد.

عابدی ادامه داد: در دهه ۴۰ با رشد فرهنگی جامعه نسل دوم شاعران نیمایی وارد عرصه شدند و شعر نیمایی را گسترش دادند. در این دوره که اواخر دهه ۴۰ و دهه ۵۰ را شامل می‌شود وجه سیاسی شعر نو تقویت شد و به مثابه مبارزه علیه محمدرضا شاه درآمد و غزل نو نیز به مدد شاعرانی چون حسین منزوی و سیمین بهبهانی رشد کرد. در این دوره نقد ادبی نیز گسترش یافت تا اینکه پس از انقلاب اسلامی شعر فارسی دچار تردید و تکثر شد. به گونه‌ای که شاعران به بازنگری شیوه‌های آفرینش هنرمندان قبل از خود پرداختند و به ندرت صدایی را شاهد شدیم.

این پژوهشگر گفت: پس از انقلاب تا دهه ۶۰ با گسترش شعر مهاجرت نیز مواجه شدیم که بعد روبه ضعف گذاشت و گروهی از شاعران نوگرا چون لنگرودی و سید علی صالحی و ... از سیاست دور شدند و وجه فردیت هنری را تقویت کردند.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی برای غیرفارسی زبانان افزود: در دهه ۶۰ همچنین شعر دینی انقلاب اسلامی که هواخواه نگاه دینی و عرفانی بود شاخه‌ای نیرومند را به نام دفاع مقدس شکل داد و نیز دراین دوره با تقویت جریان شعرگویی برای کودکان و نوجوانان مواجه شدیم. در دهه ۶۰ نقد ادبی نیز گسترش یافت و متون نظری بسیاری ترجمه شدند.

وی با بیان اینکه اولین شاعر سیاسی معاصر که دردوران مشروطه قلم فرسایی می‌کرد، ادیب الممالک فراهانی بود، گفت: وی سه سال قبل از مشروطه شعری مشروح سرود و در آن از حسرت تاریخی خود از گذشته باشکوه اسلامی و ایرانی سخن گفت و در پایان آن شعر آرزو کرد که مظفرالدین شاه تجدد را در ایران ایجاد کند. با وقوع مشروطه شاعران میان آرمان‌های ملی و آزادی خواهی و استبدادستیزی در نوسان بودند و برخی مانند نسیم شمال و ادیب الممالک دغدغه ایرانی اسلامی یا اسلامی ایرانی را داشتند. بهار نیزگاه همین گونه بود ولی میرزاده عشقی باستان‌گرا و عارف ایران‌گرا بود. اواخر دوره مشروطه که همزمان با سردار سپهی رضاخان بود دو شاعریعنی فرخی یزدی و لاهوتی که متاثر از سوسیالیست شوروی بودند، ظهور کردند.

عابدی ادامه داد: در دوره رضاشاهی عنصر آزادی حذف ولی توجه به ایران تقویت شد و صادق هدایت، شین پرتو و بزرگ علوی مجموعه انیران را به نگارش درآوردند که وقایع حمله اسکندر، حمله اعراب و یورش مغول به ایران را در داستان‌های جداگانه‌ای روایت کردند. همچنین روزنامه‌ها و مجله‌ها تاکید خاصی بر ایران باستان داشتند و نشر کتاب‌های ابراهیم پورداوود گسترش یافت.

این پژوهشگر گفت: پس از شهریور ۲۰ شعر نو به میدان آمد که قلمروهای مدرنیسم و سوسیالیسم را مورد تاکید قرار می‌داد. پس از ۲۸ مرداد ۳۲ شاعران سرخورده شدند ولی اغلب آنها ازجمله اخوان و نیما در اواخر عمر توجه زیادی به عناصر ملی پیدا کردند.

این نویسنده همچنین عنوان کرد: در دوران پهلوی شعر زنانه نیز به عرصه آمد و سه شاعر زن مهم در این دوره پروین اعتصامی، فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی هستند که برای هرسه مسئله زنان مهم بود ولی پروین به دنبال نگاهی مادرانه بود و در فروغ و سیمین این نوع نگاه را کمتر شاهد بودیم و نگاه زنانه پررنگ‌تر بود ولی سیمین بهبهانی بعدها به تدریج به تلفیق میان زن و مادر رسید.

وی تاکید کرد: در دهه ۴۰با اینکه جریان اندیشه ادبی چپ‌گرا قوی بود ولی در این دوره فکر بازگشت به خویش پیش آمد.  آل احمد پرچمدار مخالفت با غربزدگی بود که سال ۱۳۴۸ فوت کرد و راهش را علی شریعتی ادامه داد. البته احمد فردید و احسان نراقی نیز به بازگشت به خویش اشاره کرده‌اند. زرین‌کوب نیز در نیمه دوم دهه ۱۳۲۰ و اوایل ۱۳۳ از فکر سوسیالیستی دور بود و تحت تاثیر افکار پورداوود دو قرن سکوت را نوشت که در آن ایران‌گرایی هویداست. بعدها زرین کوب از اوایل دهه ۴۰ به اسلام‌گرایی سوق یافت و آثاری را دراین حوزه به نگارش درآورد. دراین دوره نگاه بازگشت به خویش نیز در شعر نوی مذهبی بروز کرد و امثال موسوی گرمارودی و صفارزاده نگاه مذهبی و انقلابی را وارد شعر نیمایی کردند. دراین دوره نگاهی مارکس‌گرا در ادبیات حاکم بود که پس از انقاب به حاشیه کشیده شد.

عابدی به جریان ادبی دهه ۶۰ پرداخت و توضیح داد: در دهه ۶۰ پس از انقلاب اسلامی ارزش‌های انقلابی و مذهبی همچنین عرفان وارد شعر فارسی شدند و نیز با جلوه‌هایی از مقابله با دشمن، نگاه به روستا و طبیعت و تنفر از شهر روبه رو شدیم. در شعر نو احمد شاملو تلاش کرد که نگاه چپ‌گرای خود را حفظ کند و اخوان ثالث و سیمین بهبهانی به سرودن اشعاری درحوزه دفاع مقدس پرداختند. در دهه ۷۰ بعد از جنگ تحمیلی و نیز فروپاشی شوروی داستان‌نویسان و بعد شاعران به زندگی مدرن نزدیک‌تر شدند و شاهد بروز اغتشاشات زبانی زیادی در شعر شدیم. دراین دوره گرایش‌های بومی به گویش‌های محلی و پژوهش درباره زبان‌ها نیز رونق گرفت و امثال شاهرخ مسکوب، احمد اشرف و کاوه بیات به بازاندیشی هویت زبان فارسی پرداختند و به وفور از واژه ایران‌شهر استفاده شد.

این پژوهشگر همچنین گفت: امروز شاهد بروز مدرنیسمی فارغ از جنسیت همچنین استفاده زیاد از عناصر زندگی شهری در شعر و داستان معاصرهستیم.

بیست و یکمین نشست ایران‌شهر با موضوع شعر فارسی در دوره تجدد و مسئله ایران سه شنبه سوم اسفند از ساعت ۱۶ تا ۱۸ درخانه گفتمان شهر و معماری برگزار شد.