به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی به نقل از ایرنا، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور یکی از دستگاه های اجرایی است که در زمینه پدیده فرونشست مطالعات و بررسی های میدانی لازم کرده و به ابعاد مختلف این مساله پرداخته است.
کارشناسان این سازمان بر این باورند که فرونشست زمین در اثر استخراج بی رویه از منابع آب زیرزمینی یکی از رویدادهایی است که در ایران به شکل گسترده دیده می شود.

 ایران در جمع ۱۵۰ کشور در معرض خطر فرونشست
پدیده فرونشست زمین عبارت است از فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین که می تواند با بردار اندک جابجایی افقی همراه باشد و به علت های متفاوتی روی دهد.
فروریزش و فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ ها و تراکم نهشته ها، حرکت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود.
بررسی ها نشان می دهد امروزه بیش از ۱۵۰ کشور جهان با پدیده فرونشست زمین روبرویند.
ایران به همراه هند، لهستان، مکزیک، ونزوئلا و اندونزی و همچنین صنعتی جهان مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، چین و ژاپن در این فهرست جای دارد.

 برداشت بی رویه آب های زیرزمینی
برداشت بی رویه آب های زیرزمینی از سامانه آبخوان، موجب کاهش فشار آب منفذی و افزایش تنش موثر عمودی می شود که در نتیجه، تراکم واحدهای آبخوان و مصالح رسی ریزدانه کم می شود.
بیشتر واحدهای رسی ریزدانه با نفوذپذیری کم دربرگیرنده رس ها و رس های سیلتی است که درجه تراکم پذیری بیشتری نسبت به واحدهای آبخوان دارند.
هنگامی که تنش ناشی از برداشت آب های زیرزمینی بیش از تنش پیش تحکیمی شود، ذرات خاک در اثر بار اضافی متراکم شده و با آرایش جدید قرار می گیرند که در این مرحله تراکم حاصل از آن اغلب بدون برگشت به حالت اولیه است.

ضرورت مدیریت صحیح
پدیده فرونشست زمین چنانچه با مدیریت صحیح همراه نشود، می تواند خسارات جبران ناپذیری را برای مناطقی فراهم سازد که با این خطر روبرویند، بنابراین شناسایی دقیق نقاط در حال فرونشست، می تواند شیوه روبرو شدن با آن را روشن سازد.
تعیین نرخ سالیانه این رویداد و برآورد ویژگی های ژئوتکنیکی رسوبات در حال فرونشست نقش مهمی در مدیریت و کنترل این پدیده دارد.

 رفسنجان در استان کرمان؛ نقطه آغاز
بررسی ها نشان می دهد برای نخستین بار چهار دهه پیش این پدیده در منطقه رفسنجان استان کرمان چهره نشان داد و توجه همگان را به خود جلب کرد.
همچنین بررسی های سیستماتیک سازمان نقشه برداری کشور در چارچوب تکرار ترازیابی دقیق جاده های کشور در سال ۱۳۸۴ نشان داد بخش هایی از جنوب تهران بین سال های ۸۲- ۱۳۷۴ دچار فرونشست زمین شده است.
در پی این رویدادها، طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین از سوی دولت یازدهم و مجلس شورای اسلامی تصویب و بررسی های تکمیلی در این زمینه برعهده سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گذاشته شد.
براساس توافق پاییز ۱۳۸۴ بین سازمان مدیریت و برنامه ریزی وقت و سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور باید در دوره های پنج ساله ابعاد مختلف فرونشست در هر استان مطالعه شود.
این طرح در استان های تهران، خراسان رضوی، کرمان، اصفهان، قزوین همدان و فارس در حال اجراست.
به گزارش ایرنا، چندی پیش رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اعلام کرد تهران سالیانه ۳۶ سانتیمتر نشست دارد و رکورددار کشور است.
وقوع سه حادثه در فاصله زمانی کمتر از سه ماه در شهر تهران یعنی انفجار در شهران به علت فرونشست زمین و نشت گاز (بیست و هشتم خردادماه)، فرونشست زمین در خیابان پیامبر (ص) (یازدهم شهریورماه) و انفجار تاسیسات برق در محله ستارخان (چهاردهم شهریورماه) در یک موقعیت جغرافیایی خاص (شمال غرب) آژیر خطر را برای پایتخت نشینان به صدا درآورد.
براساس اطلاعات موجود، در دشت های بحرانی کشور سالیانه به طور متوسط ۱۵ سانتیمتر فرونشست رخ می دهد که در برخی دشت ها میزان ۲۰، ۳۵ و حتی ۵۰ سانتیمتر فرونشست با توجه به بافت خاک آنها دیده شده و به ثبت رسیده است.

 برداشت بی رویه آب، عامل نخست فرونشست زمین
بر پایه یافته های پژوهشی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، برداشت بی رویه آب های زیرزمینی در چند دهه گذشته به دلیل رشد جمعیت و خشکسالی ها افزایش یافت.
ساخت سدها و حفر چاه های جدید مجاز و غیرمجاز به تنش موجود افزود و سبب کاهش شدید و بدون بازگشت منابع آب، افت سطح آب، تغییر شدید کیفی و در آخر خشکیدگی بسیاری از چاه ها شد.
گستردگی بهره گیری از آسفالت در خیابان ها نیز سبب می شود جریان آب هنگام بارش به بیرون شهر انتقال پیدا می کند و بدین ترتیب تراز آبهای زیرزمینی کاهش یابد.
پیامد خشک شدن چاه ها، کاهش سطح ایستایی فرونشست زمین در بسیاری از دشت های کشور است که روز به روز به دامنه آن افزوده می شود.
پدیده فرونشست بر خطوط ریلی، نفت و گاز آسیب می زند. همچنین زمین ها به شکل بایر و غیرقابل استفاده درمی آید و زیان های قابل توجهی برجای می ماند.
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور افزون بر زمین شناسی، مهندسی و ژئوتکنیک، سنجش از دور و مطالعات InSAR، بررسی های آب-زمین شناسی و راهکارهای کاهش خسارت در هر استان را پیشنهاد کرده است.
با توجه به پیامدهای اقتصادی، زیست محیطی و حتی امنیتی و بین المللی پدیده فرونشست ضروری است همه دستگاه های مرتبط با توجه به پژوهش های صورت گرفته در نهادهای گوناگون مانند سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اطلاعات خود را به اشتراک گذارند.
در این میان، فقدان یک دبیرخانه برای تجمیع اطلاعات و یافته های پژوهشی که در اختیار دست اندرکاران و برنامه ریزان قرار گیرد، در این بخش محسوس است.
فراهم سازی امکان فعالیت های میدانی مناسب برای پژوهشگران از دیگر نیازهای کنونی به شمار می رود.
اتخاذ تدابیر تنبیهی و تشویقی با پشتوانه اجرایی از دیگر بایسته های این عرصه است؛ از این رو، مدیرکل دفتر نظام های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا وزارت نیرو از پیشنهاد این وزارتخانه به مجلس شورای اسلامی برای تعیین مجازات دو تا پنج سال حبس برای حفرکنندگان چاه آب غیرمجاز خبر داده است.
«جواد میبدی» اواخر آبان ماه امسال اعلام کرد: افزون بر مجازات حبس، جرایم نقدی نیز برای این امر پیش بینی شده است که در صورت تصویب می تواند ابزار بازدارنده ای در این ارتباط باشد.
البته همه این امور به بودجه نیازمند است؛ آنگونه که وزارت نیرو اعلام کرده امسال دولت چهار هزار و ۸۰ میلیارد ریال (۴۰۸ میلیارد تومان) اعتبار برای بهره برداری و حفاظت آب و آبفا اختصاص داده است.
این میزان نسبت به پارسال ۱۴ برابر رشد کرده است و انتظار می رود سال آینده بودجه لازم برای رسیدگی و برنامه ریزی با هدف رویارویی با پدیده فرونشست در اختیار سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور قرار گیرد.
همچنین وزارت نیرو در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه نسبت به مصرف ۴۲ میلیارد مترمکعبی کنونی، کاهش ۱۱ میلیارد مترمکعبی را مطرح کرده و صرفه جویی ۳۰ تا ۴۰ درصدی میزان مصرفی منابع آب در افق ۲۰ سال آینده پیش بینی شده است.