مشهد به‌عنوان یک کلان‌شهر تاریخی و زیارتی و دومین شهر بزرگ ایران تبیین‌کننده هویت ملی و دینی مردم ایران‌زمین است و سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و مدیریت آن مستلزم رویکردهای تخصصی و کارشناسی است. وجود حرم ملکوتی علی‌ابن‌موسی‌الرضا(ع) و آثار و نمادهای فاخر فرهنگی و تاریخی مانند توس و آرامگاه فردوسی، امام محمد غزالی و آرامگاه ابراهیم عمرخیام، عطار کدکنی، ‌بکتاش ولی و دیگر مفاخر ایران‌زمین در مجاورت آن و اهمیت ژئوپلیتیکی این شهر در کانون شمال شرقی تا جنوب شرقی کشور و نقش ژئواستراتژیک آن در خراسان بزرگ و هم‌جواری اقلیمی و سرزمیني با مظاهر تمدن ایرانی همچون نیشابور، هرات، مرو و قهستان در فرایند روزافزون جهانی‌شدن، توجه بیشتر به این شهر را روزافزون می‌کند.

اکنون ساختار تولید و اشتغال جوامع با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در دوره فراپست‌مدرن و بهره‌گیری از فضای مجازی به‌سرعت در حال تحول است. گردشگری با پیشی‌گرفتن از صنایع خودرو و نفت به مهم‌ترین صنعت جهان تبدیل شده و مسافرت و زیارت بیش از ٢٥‌ میلیون نفر به شهر مشهد فرصت مناسبی است که با هماهنگی شورای شهر، شهردار، دولت و آستان قدس رضوی ساختار عمرانی و اقتصاد شهری این شهر با تعیین راهبردهای اساسی و کلان‌نگر به‌گونه‌ای هدایت شود تا بستر خدمت و رفاه مجاوران و زائران را به نحو مطلوب و با رویکرد توسعه پایدار اقتصادی بر محور گردشگری و زیارت، ترسیم و محقق كند.

در رژیم پهلوی طرح توسعه اطراف حرم و خیابان‌های مجاور آن با رویکرد معماری ایرانی و اسلامی با توجه کانونی به محوریت و جذابیت حرم و مسجد فاخر گوهرشاد طراحی و تا مراحل نهایی انجام شد به‌گونه‌ای که حداقل از میدان (فلکه) برق، میدان شهدا، میدان طبرسی و چهارراه پایین خیابان ساختمانی با ارتفاع بیش از دو یا سه طبقه مشاهده نمی‌شد و دیوارها با نقوش و اسلیمی‌های معماری ایرانی مانند بناهای تاریخی- مذهبی ایران مزین شده و حس زیبایی‌های معنوی و فضای قدسی حرم از اول ورود به این خیابان‌ها با دیدن گنبد طلایی امام‌رضا و مسجد فیروزه‌ای گوهرشاد برانگیخته می‌شد.

متأسفانه بعد از انقلاب اسلامی و به‌ویژه در سه دهه اخیر، ساخت‌وساز ساختمان‌های بی‌قواره و پرحجم در حریم و اطراف حرم به وسيله آستان قدس رضوی به‌ویژه زیرگذر وحشتناک و ناهماهنگ با آن مکان زیارتی از یک‌سو و برآمدن قارچ‌گونه برج‌ها و ساختمان‌های آسمان‌خراش، نامنظم و بدشکل از سوی دیگر در حریم و مجاورت حرم موجب دفن و کاهش شعاع این جاذبه قدسی شده و آلودگی‌های تصویری حجیم موجب خدشه بر فضای زیارتی این جاذبه معنوی شده است.  تأسیس و احداث بازار رضا به سبک سنتی در رژیم گذشته، مغازه‌ها، تیمچه‌ها و بساط دست‌فروش‌ها را تا حدودی سامان بخشید...

..اما ٤٠ سال است برای جمع‌کردن فضای آلوده مغازه‌ها و دکان‌های کوچک و مزاحم اطراف حرم طرح و برنامه‌ای اجرا نشده است.بدیهی است مسائل مربوط به حریم حرم امام‌رضا(ع) با تعیین یک راهبرد کلان و هم‌جهتی در سطح مقامات عالیه دینی، کشوری و هماهنگی با آستان قدس رضوی و دولت جمهوری اسلامی میسر است. طراحی و ارائه رویکرد تخصصی و کارشناسی این منطقه از شهر بر عهده شهردار و شورای شهر مشهد و وابسته به تلاش آنها برای هم‌سطح‌سازی اطلاعات و همراهی و مشارکت مردم، دولت، استانداری و آستان قدس رضوی است. شهر مشهد مشکلات دیگری هم دارد که تأمین آب شرب و بهداشتی، مسائل مربوط به طرح‌های عمرانی ناتمام و معضلات حمل‌ونقل و ترافیک، بحران‌های ناشی از حاشیه‌نشینی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز، آلودگی‌های هوا و محیط زیست، ازجمله مهم‌ترین آنهاست.

شهردار مشهد مسئولیت تعیین راهبرد و برنامه‌ریزی، هدایت و مدیریت این شهر را برعهده دارد و شورای اسلامی پنجم با انتخاب مهندس قاسم تقی‌زاده‌خامسی عزم خود را برای تحول در رویکردهای سنتی در اداره این شهر بزرگ نشان داد. امید است مهندس تقی‌زاده که خود اهل مشهد و پرورش‌یافته در این شهر است، با تجربه‌ای که از تحصیل در آمریکا و سال‌های خدمت خود در استانداری خراسان‌رضوی، معاونت شهر‌داری تهران و سازمان آب دارد، با استفاده از نیروهای متخصص و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی داخل و خارج کشور بتواند مشارکت مردم و بخش خصوصی و آستان قدس رضوی را برای هماهنگی و همکاری با شهرداری محقق کند و با تعیین راهبردهای معین و اعلام برنامه‌ای کارشناسی‌شده در مدیریت منابع انسانی و مادی این شهر و با اولویت خدمت به مردم و آینده‌نگری در توسعه پایدار شهر گام‌های مؤثری بردارد.

حفظ تعالی میراث فرهنگی و فضای قدسی و زیارتی، ترویج معماری ایرانی- اسلامی در محیط اصلی شهر و حفظ امتیاز و تفاوت هویت ملی و دینی شهر مشهد و ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل مبتنی بر اولویت زیارت و گردشگری و ساماندهی به ساخت اقامتگاه‌ها و ارتقای سطوح کمی‌و‌کیفی آنها برای استفاده زائران و گردشگران و ارائه طرح‌های کلان مثل «ابرطرح گردشگری شرق ایران در دامنه‌ای بین مشهد و نیشابور» که قبلا ازسوي نگارنده این سطور به استانداری خراسان پیشنهاد شده و تفکیک آب شرب و بهداشتی که معضل اصلی و تهدید‌کننده آینده مشهد است می‌تواند محور اصلی این راهبردها به حساب آیند.

* عضو شورای‌عالی میراث‌فرهنگی و گردشگری