سیاست بازآفرینی شهری به حق كارآمدترین و ضروری ترین سیاست شهری در حوزه شهرسازی است كه ضمن توجه به چالش های شهرهای كشور بر استفاده از ظرفیت‌های درونی شهرها تاكید دارد. این سیاست نوین پنج مرحله كلیدی را پشت سر گذرانده و با برخورداری از یافته های حاصل از هر مرحله بستری اجرایی برای تحقق برنامه های این سیاست را فراهم كرده است:

 -سند ملی بازآفرینی شهری 

در آغاز دولت یازدهم، تدوین سند ملی بازآفرینی شهری (سند ملی احیاء، بهسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناكارآمد شهری) در دستور كار وزارت خانه قرار گرفت و در سال ١٣٩٣ به تصویب هیات وزیران رسید. این سند ضمن فراهم كردن ابزارهای قانونی اجرای سند، به تبیین رویكرد مواجهه با معضلات موجود در محلات ناكارآمد شهری می پردازد. سند ملی، با تاكید بر مشاركت همه جانبه ساكنین، ضرورت ایفای نقش كلیدی شهرداری ها، توجه به تفاوت های موجود در گونه های مختلف، محله محوری و همه جانبه نگری بویژه توجه به ابعاد فرهنگی-اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و كالبدی محلات و در نهایت ایجاد یك شبكه همكاری مشترك بین كلیه دستگاه های دخیل را مورد تاكید قرار می دهد.

 - ستاد ملی بازآفرینی شهری 

وجود دستگاه های متعدد و عدم وجود هماهنگی های بین بخشی به عنوان یك معضل جدی در ساختار مدیریت كشور در سند ملی مورد توجه قرار می گیرد و تشكیل ستادی متشكل از نمایندگان بیست دستگاه اجرایی را پیشنهاد می دهد. با تشكیل این ستاد در سه سطح ملی، استانی و شهری، شبكه همكاری بین دستگاه های مختلف دخیل شكل می گیرد كه ضمن همراستا سازی برنامه ها و منابع، به ارائه برنامه و اولویت های اجرا در سطوح مختلف می پردازد.

- برنامه ملی بازآفرینی شهری

با شناسایی جامع صورت گرفته در ٥٤٣ شهر در سه گونه مورد بررسی، ٢٧٠٠ محله در وسعتی بالغ بر ١٤٠ هزار هكتار مورد شناسایی، برنامه ریزی و اولویت بندی قرار می گیرد. این برنامه ملی برای نخستین بار ضمن توجه با ابعاد كلان و سیاست های توسعه ملی و منطقه ای، به برنامه ریزی از سطوح محلی، شهری و در نهایت استانی تاكید دارد. ستادهای استانی، ضمن تعیین و تعریف محلات هدف برنامه های بازآفرینی شهری، به معرفی اولویت ها، برنامه اقدام در هر محله، تقسیم كار بین دستگاه های مختلف دخیل و معرفی پروژه های پیشگام و محرك توسعه پرداخته اند.

- ابزارهای مالی و نهادی تحقق برنامه ملی بازآفرینی شهری

همكاری همه جانبه دولت و مجلس زمینه ساز تعریف و توسعه منابع لازم در ردیف های بودجه عمرانی كشور گردید. تسهیلات بانكی با تنوع و سقف قابل قبول و نرخ سود شش درصد برای اولین بار در كشور از طریق یك نظام پس انداز و كمك های دولت و نیز امكان بهره گیری از صندوق ملی توسعه، ابزارهای نوین مالی در تحقق برنامه های بازآفرینی شهری هستند. تعریف و تشكیل دو نهاد تاثیر گذار "توسعه گر" به عنوان نهاد مجری برنامه و نهاد "تسهیل گر" به عنوان ركن برقراری ارتباط بین ساكنان و دولت و شهرداری ها نیز بعنوان حلقه ساختاری و تشكیلاتی تعریف و نظام اجرایی آن مدون و عملیاتی گردید.

 - سازمان بازآفرینی شهری ایران

به منظور راهبری و مدیریت فرایند بازآفرینی شهری، ساختار تشكیلاتی نهاد متولی آن در وزارت راه و شهرسازی تجدید سازمان یافت و با تغییرات لازمه در اساسنامه به یك سازمان توسعه ای مبدل و ضمن مدیریت دبیرخانه ستاد ملی بازآفرینی، به تنظیم برنامه های عملیاتی و راهبری اجرای این برنامه از طریق ستادهای استانی و نیز معاونت بازآفرینی و مسكن در ادارات راه و شهرسازی می پردازد. هدف اصلی از این تجدید ساختار، تغییر در فرایندها و رویكردهای مواجهه و توسعه برنامه های توانمندسازی از طریق ظرفیت سازی، ابزارسازی و نهادسازی بجای رویكردهای متداول پروژه محور و دولت مبنا بوده است.

كلیه اقدامات فوق در كنار مجموعه ای از برنامه های مستندسازی، اطلاع رسانی، آموزش و ترویج به گسترش این اندیشه دامن زده تا جایی كه بازآفرینی شهری به یك خواست عمومی بین مدیران شهری در اقصی نقاط كشور مبدل شده و مدیران عالی رتبه كشور نیز بر آن تاكید دارند. گام های پیش رو باید به جریان سازی و نهادینه سازی این سیاست در كلیه جوامع حرفه ای، دانشگاهی و مدیریتی كمك نماید.

تداوم این سیاست در گرو ادامه ایفای نقش صحیح همه كنشگران دخیل، پرهیز از تكرار برنامه های ناكارآمد گذشته، استقرار یك نظام گسترده نظارت و پایش، اطلاع رسانی و ترویج نتایج و تجارب ارزشمند و تقویت نقش مردم و سازمان های مردم نهاد و تكیه بر توان بخش خصوصی است. شهرداری های كشور نقش محوری و كلیدی در اجرای این برنامه دارند، لذا ضمن ظرفیت سازی برای پذیرش این نقش باید برنامه های بازآفرینی شهری را بعنوان اولویت خود قلمداد كنند.

*معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی