شناسهٔ خبر: 51721 - سرویس مسکن و شهرسازی
نسخه قابل چاپ

تحلیلی بر ۳ زلزله کوچک اما پراهمیت اشتهارد

علی بیت اللهی دکتر علی بیت‌اللهی*: سه زلزله به ترتیب با بزرگاهای ۲.۷ در ساعت ۴:۴۶:۳۶ صبح، ۲.۹ در ساعت ۲۲:۵۲:۳۳ و ۱.۷ در ساعت ۲۳:۱۴:۲۰، روز جمعه ۱۷ فروردین ۱۳۹۷ رخ داد. این سه زلزله نزدیک به هم (۲ تا ۴ کیلومتر فاصله بین هم) و در یک منطقه توسط مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران جانمائی شده اند.

رومرکز این سه خرد لرزه در ۲۳ کیلومتری جنوب غرب اشتهارد، ۲۵ کیلومتری جنوب بوئین زهرا(با اندکی میل به شرق) و در ۶۲ کیلومتری شمال شهر ساوه واقع می‌شود. فاصله رومرکز این سه رخداد از کلانشهر کرج هم ۷۵ کیلومتر می باشد(شکل ۱).    
   
شکل۱- موقعیت رومرکز سه زلزله کوچک اشتهارد  


جانمائی رومرکز این زمین لرزه ها و گسله های فعال منطقه در غرب اشتهارد و جنوب بوئین زهرا نشان می دهد که در این محدوده، گسله های متعددی جانمائی شده اند که اصلی ترین آنها گسل ایپک در شمال رومرکز زلزله ها و گسل خشک رود در جنوب آنهاست. بر اساس نقشه گسل های منطقه می توان گسل ایپک (بوئین زهرا) را با توجه به جهت شیب صفحه گسلی آن، بعنوان گسل مسبب این سه خرد لرزه نامید. جانمائی این سه رخداد در مجاورت گسل ایپک نشان از فعال بودن این گسل مهم و کاری در منطقه دارد(شکل های  ۲ و ۳).
 
شکل۲- موقعیت رومرکز خرد لرزه های اشتهارد و گسل‌های منطقه


 شکل۳- موقعیت رومرکز خرد لرزه های اشتهارد و گسل های منطقه از نمائی نزدیکتر


گسل ايپك

گسل لرزه‌زاي ايپك با راستايي كم و بيش شرقي – غربي و درازاي بيش از ۸۵ كيلومتر از فاصله تقريباً ۱۰ كيلومتري جنوب بوئين زهرا مي گذرد (بربريان و همكاران، ۱۳۷۱). گسل جنبا و فشاري ايپك در زلزله سپتامبر ۱۹۶۲ جنبش دوباره يافت و زمين لرزه اي با بزرگي ۲/۷ = MS و شدت I۰ = Ix را موجب شد(زلزله ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ بوئین زهرا).
زلزه بوئین زهرا در ساعت ۲۲:۵۵ شامگاه ۱۰ شهريور ۱۳۴۱ (۱ سپتامبر ۱۹۶۲ میلادی)، در عمق ۱۰ کیلومتری زمین رخ داد. این در این زلزله بیش از ۹۰ روستا ویران شدند. بيش از ۱۲۲۲۵ نفر كشته شدند (به روایتی حدود ۲۰۰۰۰ نفر) و بیش از ۲۰۰۰۰ منزل مسکونی تخریب شد. بوئین زهرا، دانسفهان، آراسنج، رودك و ايلدرچين از مناطق با آسیب دیدگی شدید بودند. زمين‌لرزه با گسلشي كه به گونه‌اي ناپيوسته از باختر ايپك تا نزديكي ايلدرچين، در مسافتي حدود هشتاد كيلومتر، با روند N۱۳۰E كشيده شده است، همراه بود. در اين زمين‌لرزه بسياري آثار و مکان‌هاي قديمي و تاريخي شهرستان بويين زهرا از جمله قلعه باستانـي رودک ویران شد. گسل مسبب زلزله بوئین زهرا،   گسل زمين‌لرزه‌اي ايپك بود.    

شيب گسل ایپک به سمت جنوب و با سازوكار معكوس باعث راندگي به سمت شمال شده است. اين گسل در درازاي خود مرز ميان رسوبات آبرفتي (در شمال) و سازند ائوسن كرج (در جنوب) را تشكيل مي دهد. زياد شدن ناگهاني شيب رسوبات آبرفتي هزار دره در نزديكي گسل ايپك به عملكرد راندگي ايپك مربوط دانسته شده است (بربريان و همكاران، ۱۳۷۱). در تمامي درازاي گسل چشمه هاي متعددی ديده مي شود كه با خود گچ و نمك را از رسوبات نئوژن منطقه گسلي به همراه مي آورند. سازوكار ژرفي گسلش زمين لرزه بوئین زهرا، گسلي با راستاي تقريباً شرقي – غربي را با شيبي حدود ۵۱ درجه به سمت جنوب غربي و عملكرد معكوس با مولفه كوچك راستالغز چپگرد را نشان داده است (مكنزي، ۱۹۷۲). طي رويداد زمين لرزه ۷.۲ حداكثر جابه جاشدگي گسل ايپك به ميزان ۱۴۰ سانتيمتر در راستاي قائم و ۶۰ سانتيمتر در راستاي افقي به صورت چپگرد گزارش شده است (بربريان و همكاران، ۱۳۷۱).

اهمیت رخداد این خرد لرزه‌ها

اهمیت این زلزله ها، قرار گیری آنها بر روی شیب گسله ی لرزه زای ایپک با سابقه لرزه خیزی بالا و بویژه زلزله ویرانگر بوئین زهرا در سال ۱۳۴۱ می باشد. این سه خرد لرزه بخوبی معرف وجود تنش تکتونیکی در منطقه و فعال بودن گسل های غربی کرج، مانند اشتهارد و ایپک است.  

بیان این نکته که آیا در پی این زمین لرزه ها، زلزله بزرگتر و مخربی خواهد آمد، مسلما ناممکن است و ادعاهای واهی پیش بینی زلزله و یا بیان با قاطعیت عدم احتمال وقوع، گفته های غیر علمی و غیر صادقانه با مردم است. مردم با افزایش سطح آگاهی های خود، کاملا و بصورت رشد یافته با مسائل زلزله برخورد می کنند و اقدامات عقلانی را همیشه مد نظر قرار می دهند. مواردی را که بویژه پس از زلزله ملارد مکررا اطلاع رسانی شد، بعنوان اقدمات لازم و منطقی و عاقلانه پیش از وقوع زلزله، همیشه مورد توجه قرار خواهند داد.  

پیشنهادات

با توجه به نکات ذکر شده، ضرورت دارد:

۱-  فعالیت لرزه ای گسل های اشتهارد، ایپک و نیز سایر گسل های این گستره، با توجه به وجود مراکز جمعیتی بزرگ، به دقت پایش شود.

۲- ضرورت دارد تا مسئولین محلی در خصوص هر نوع علائم پیش نشانگری زلزله نظیر تغییرات در آب های زیر زمینی (از هر نظر)، استمرار رخداد خرد لرزه ها، رفتار حیوانات، صداهای غیرعادی درون زمین و مواردی از این قبیل از طریق مراجع تخصصی و نیز دریافت گزارش های مردمی، کاملا هوشیار باشند.

۳- این سه رخداد در ارتباط با گسل اشتهارد و زلزله های ملارد و کرج ازدیدگاه گسل زمین لرزه ای نیستند.

۴- گستره در بر گیرنده گسل های اشتهارد و ایپک از نظر تکتونیکی در وقع یک زون محسوب می گردند و امکان دارد تداوم رخداد زلزله ها در مناطق دیگر نیز مشاهده شود.

۵-مهمترین نکته کاربردی برای عموم مردم، حفظ هوشیاری، رصد اخبار و نظرات کارشناسان، اجتناب از توجه به شایعات بی اساس است. بسیار مشاهده شده است که در یک منطقه، چند خرد لرزه رخ می دهند و سکون نسبی لرزه ای حاکم می شود.

۶- وظیفه کارشناسان مرتبط با موضوع، انتشار یافته ها و نظرات کارشناسی است و این امر باید مورد توجه مسئولین محترم قرار گیرد.

۷- وقوع خرد لرزه های روز ۱۷ فروردین ۱۳۹۷، نشان می دهد که باید نگاه و توجه پیوسته ای به خطر زلزله و کاهش ریسک لرزه ای در کل کشور بعمل آید.

*عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی

نظر شما