شناسهٔ خبر: 52601 - سرویس مسکن و شهرسازی
نسخه قابل چاپ

پیامد تصویب حریم گسل‌ها

علی بیت اللهی دکتر علی بیت‌اللهی*: تعیین حریم گسل‌های شهر تبریز پس از تهران یکی دیگر از اقدامات اساسی در کشور برای شروع جدی ملاحظات زلزله در توسعه شهری است، زیرا این شهر با خطر پذیری بسیار بالا، سابقه طولانی در رخداد زلزله‌های ویرانگر دارد.

سوم اردیبهشت امسال ۱۳۹۷ (مصادف با روز معمار) در جلسه شورایعالی معماری و شهرسازی، با حضور وزیر راه و شهرسازی، حریم گسل های شهر تبریز، که پیشتر و در مدت یکسال گذاشته بر روی آن کار شده بود، به تصویب رسید. گسل شمال تبریز بعنوان مهمترین ساختار تکتونیکی گستره تبریز و اطراف آن، نقش واضحی در رخدادهای لرزه ای در شمالغرب آذربایجان داشته است.

زمین‌لرزه‌ها، از حوادث مستمر و رعب انگیز تبریز بوده و این شهر، همواره از این حادثه، آسیب‌های فراوان دیده است. تبریز چندین مرتبه براثر زلزله‌های سترگ ویران شده، سپس شهری از نو ساخته و پدید آمده است.

گسل شمال تبریز که به موازات جادهٔ اصلی تبریز- بستان‌آباد امتداد یافته مسبب زمین‌لرزهٔ سال ۱۷۲۱ میلادی با شدت ۷٫۶ است. هرچند این گسله در سدهٔ حاضر فعالیت مشخصی نداشته ‌است اما شواهدی مبنی بر امکان تجدید حرکت آن وجود دارد. اطلاعات آماری نیز نشان می‌دهد که دورهٔ بازگشت زمین ‌لرزه‌های شدید و مخرب در تبریز می‌تواند تا حدود ۲۶۰ سال نیز برسد. تاریخ زمین‌لرزه‌های تبریز، مملو از زلزله‌های مخرب است؛ بنا به روایت های مختلف تبریز ۱۲ بار تحت‌تاثیر زلزله‌های مخرب بشدت آسیب دیده و گاه بکلی ویران شده است.

ساخت و سازهای بی‌رویه شهری و گسترش لجام گسیخته شهر و مشکل حاشیه نشینی در این شهر بعنوان اصلی مباحث افزایش قابل ملاحظه خطرپذیری لرزه‌ای است و بنابراین لازم بود که حرکتی ملموس و مشهود برای کاهش ریسک و کم کردن تلفات زلزله‌های احتمالی آتی در کلانشهر تبریز به عمل آید.

تعیین حریم گسل های شهر تبریز با هدف ممنوعیت ساخت برج ها و ساختمان های بسیار مهم روی آن و کنترل سختگیرانه تر ساخت و سازهای مرسوم طبق ضوابط ویژه، از جمله این کار بود.

اهمیت تعیین حریم گسل‌های شهر تبریز در چند محور اساسی است که آن را از بقیه کارهای مهندسی و علمی متمایز می‌سازد:

- کار تعیین حریم گسل‌های شهر تبریز، بعد از تهیه حریم های گسل های شهر تهران، تجربه موفق هم افزائی و همگرائی بین نهادهای مختلف تحقیقاتی و علمی و اجرائی و مدیریتی کشور بود که می‌تواند الگوئی مناسب دیگری برای سایر شهرها باشد که براساس مصوبه های شورایعالی معماری و شهرسازی موظف شده‌اند با محوریت وزارت راه و شهرسازی کار تهیه حریم گسل‌ها را به سرانجام برسانند.

- حریم‌های تعیین شده برای گسل‌های شناخته شده شهر تبریز همانند شهر تهران، کاری ادامه دار و تدقیق پذیر است که با افزون شدن دانش و اطلاعات ما در مورد گسل های شهر تبریز، بر دقت آن افزوده خواهد شد. لزوم کار مستمر بر روی گسل های شهر تبریز، لزوم مطالعات دقیق‌تر و اندازه‌گیری‌های مستمر آتی، کاری است که که انجام آن به سازمان زمین‌شناسی سپرده شده است که یکی از وظایف حاکمیتی آن سازمان نیز است.

- در حریم گسل‌های اصلی، مصوب شد ساختمان‌های بسیار مهم مانند بیمارستان‌ها ساخته نشود. ساختمان با بیش از هشت طبقه ساخته نشود. واضح است که بیمارستان‌های واقع در حریم گسل‌ها برای مقاوم‌سازی و بازبینی‌های لرزه‌ای در اولویت وزارت بهداشت قرار گیرند.

- از ساختمان‌های بسیار مهم دیگر، مدارس واقع در حریم گسل‌ها هستند. متاسفانه مدارسی در شهر تبریز وجود دارند که کیفیت پایینی از نظر مقاومت در برابر زلزله دارند. سازمان توسعه و نوسازی مدارس وزارت آموزش و پرورش باید در این زمینه اقدام جدی را دنبال کند.

- ساختمان های خطرزا مانند پمپ بنزین ها، مخازن گازهای خطرزا، انبارهای نگهداری سموم و مواد شیمیایی سمی و خطرآفرین واقع در حریم گسل‌های شهری باید بدقت شناسایی و اقدامات و تمهیدات مدیریتی برای جابجایی آنها آغاز شود.

- شریان‌های حیاتی نظیر لوله‌های گاز، نفت، بنزین، آب، مخابرات، برق و ... در نقاط تقاطعی با حریم گسل های شهر تبریز باید مورد بازبینی قرار گرفته و اقدامات لازم برای افزایش مقاومت آنها در برابر گسیختگی انجام شود. اطلاعات نشان می دهد در این زمینه نیز اقدامی شروع نشده است. برخورد بوروکراتیک و کند و توام با سهل شمردن مسئله در برخی از نهادها، انجام کارهای ضروری را متاسفانه منتفی و یا با تاخیرهای جدی همراه کرده است. تغییر مداوم و مستمر مسئولان و مدیران سازمان ها و شرکت ها و به تبع آنها به فراموشی سپردن و بی توجهی به کارهای دنبال شده مدیران قبلی نیز مزید بر علت می شود.

- برای ساختمان‌های مسکونی واقع در حریم گسل ها مقرر شده تا ضوابط خاص ساخت و ساز تدوین شود. این ساختمانها که از نظر تعداد، بیشترین تعداد نشانه های واقع در حریم های گسل های شهر تبریز را تشکیل می دهند؛ این کار توسط کمیته های تخصصی آیین نامه ۲۸۰۰ در دست اقدام است و انتظار می رود بزودی در همین فصل سال به اتمام برسد.

با توجه به این نکات، لازم است همه از بالاترین مقام های عالیه کشور تا مهندسان و کارشناسان و عموم مردم به زلزله در مراکز جمعیتی متراکم بسیار جدی تر و مسئولانه تر نگاه کنیم. حالت دیر به دیر رخداد زلزله های سترگ، معمولا ذهن های غیر درگیر با موضوع تخصصی زلزله را مشمول فراموشی می کند که نباید این چنین شود.

نمایندگان مجلس در تدوین برنامه ها باید موضوع مخاطرات طبیعی و بویژه زلزله و تخصیص بودجه در این زمینه را فراموش نکنند؛ آیندگان از ما سوال خواهند کرد که برای توسعه پایدار و ارتقاء ایمنی شهرها در برابر زلزله چه کرده ایم.

*دبیر کارگروه ملی زلزله

نظر شما