وي ۶ ويژگي منحصر به‌فرد را براي حاشيه‌نشيني مشهد در مقايسه با ساير کلانشهرهاي کشور قائل است و مي‌گويد: هم اکنون جمعيت يک ميليون نفري حاشيه شهر مشهد از جمعيت ۶ استان ايلام، خراسان شمالي، خراسان جنوبي، قم، کهکيلويه و بويراحمد و سمنان و همچنين ۲۴ مرکز استان بيشتر است.
گفتگوی پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با عباس افچنگی بخوانید:
آقاي افچنگي، با توجه به اشراف اطلاعاتي که داريد بفرماييد روند شکل‌گيري پهنه‌هاي حاشيه شهر مشهد به چه صورت بود؟
مشهد سه منطقه شهري دارد که در قالب حرم٬ شهر مجاور حرم و حاشيه شهر تقسيم و تفکيک مي‌شود. وسعت شهر مجاور حرم از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۳ سه برابر شد، حال آنکه حاشيه شهر وسعتي ۱۱ برابري پيدا کرد. هم اکنون جمعيت يک ميليون نفري حاشيه شهر مشهد از جمعيت ۶ استان ايلام، خراسان شمالي، خراسان جنوبي، قم، کهکيلويه و بويراحمد و سمنان و ۲۴ مرکز استان بيشتر است. پهنه‌هاي سکونتگاه‌هاي غيررسمي ابتدا هسته‌هاي جمعيتي بي‌هويت بودند که به تدريج تعداد آن‌ها افزايش يافت٬ فاصله هسته‌ها از يکديگر کم شد تا آنکه به شکل نواري در آمدند. بررسي‌ها در سال ۱۳۷۸ نشان داد که حدود ۳۵ هسته سکونتگاه غيررسمي در حاشيه شهر شکل گرفت اما در سال ۱۳۸۱ اين تعداد به ۵۵ هسته جدا از هم رسيد و امروز ديگر هسته‌اي وجود ندارد، بلکه همانطوري که ذکر شد هسته‌ها به صورت کمربند به هم چسبيده‌اند.
شما از تفاوت حاشيه‌نشيني مشهد با ديگر شهر‌ها سخن گفتيد٬ چه ويژگي‌هاي منحصر به فردي در اين پهنه‌ها وجود دارد؟
۶ تفاوت اساسي قابل ذکر است٬ ساکنان مناطق هدف به سه گروه داخل استاني، کشوري و بين‌المللي تقسيم مي‌شوند. در دوراني مهاجران عمدتا روستاييان استان بودند اما امروز نوع مهاجرت داخل استاني بيشتر از متن شهر مشهد به سمت حاشيه است، يعني خانوداه‌اي در متن شهر و مجاور حرم زندگي مي‌کرده اما به دليل محدوديت‌هاي اقتصادي مجبور به فروش خانه و وسايل زندگي شده تا بلکه بتواند محدوديت‌هاي اقتصادي را مديريت کند و به حداقل برساند. به عنوان مثال بعضي کارمندان بازنشسته به علت تأمين شهريه دانشگاه فرزندان يا تهيه جهيزيه دختران خود، همان حداقل فرصت‌هاي اقتصادي خود را نيز از دست دادند و به حاشيه شهر نقل مکان کردند. گروه دوم مهاجراني کساني هستند که از استان‌هاي شرقي کشور همچون سيستان و بلوچستان٬ کرمان٬ گرگان٬ گلستان٬ سمنان٬ خراسان شمالي و خراسان جنوبي به مشهد آمدند و کلني‌هاي جمعيتي را به لحاظ قومي٬ مذهبي و زباني شکل دادند. گروه سوم مهاجران بين المللي هستند که شرايط خاص خود را دارند. بعضا سه نسل از مهاجرت آن‌ها گذشته و نسل سوم احساس کاملا ايراني بودن دارند. همين الان مي‌توانم يک افغاني را نشان دهم که اصلا مليتش قابل تشخيص نيست.
او خود را ايراني مي‌داند و منطقه‌اي که در آن ساکن است را جزئي از هويتش تلقي مي‌کند. ويژگي منحصر به فرد ديگر آن است که بيش از ۷۰ درصد زمين‌هاي مشهد اوقافي يا آستانه‌اي (آستان قدس رضوي) است. موقعيت حرم حضرت رضا (ع) نيز از ديگر ويژگي‌هاي منحصر به فرد مشهد محسوب مي‌شود، چون برخي به لحاظ اعتقادي٬ محدوديت‌هاي اقتصادي يا ساير آسيب‌پذيري‌ها هرچه دارند در شهرهاي خود مي‌فروشند٬ به مشهد مي‌آيند و مقيم مي‌شوند. ويژگي منحصر به فرد ديگر روند تصاعدي حاشيه‌نشيني در مشهد است، به طوري‌که مهاجرت‌ها همچنان ادامه دارد. ديگر ويژگي امکان برخورداري و تهيه زمين در مشهد براي همه گروه‌هاي مهاجرتي است، به طوري که افراد با حداقل ظرفيت مالي مي‌توانند زمين بخرند و خانه درست کند. طول دوران ساخت‌وساز در مشهد با ديگر نقاط ايران تفاوت دارد چون پهنه‌هاي حاشيه‌اي ديگر شهر‌ها به صورت کپرنشيني است اما حاشيه‌نشينان در مشهد يک شبه خانه مي‌سازند و سرعت عمل بسيار بالا است. گرچه مصالح به کاررفته در ساختمان‌ها کيفت لازم را ندارند اما ساکنان سکونتگاه‌هاي غيررسمي به لحاظ سرعت عمل در ساخت به استانداردهايي رسيدند. ۷۰ درصد پلاک‌هاي ساخته شده در مناطق هدف ۳۰ تا ۶۳ متري هستند، البته در بين خانه‌هاي آن مناطق واحدهاي ۸۰ تا ۱۰۰ متر و حتي ۲۰۰ متري نيز به چشم مي‌خورد.
با توجه به شرايط خاص هر پهنه، آيا مي‌توان آسيب‌هاي اجتماعي اين پهنه‌ها را از هم کرد؟
بله٬ هر کدام از پهنه‌ها لايه‌هاي اجتماعي خاص خود و به تبع بحران‌هاي خاص خود را دارند. هر چه به حرم حضرت رضا (ع) نزديک مي‌شويم آرامش در محلات مناطق هدف بيشتر به چشم مي‌خورد و برعکس، هرچه از حرم فاصله مي‌گيريم بحران‌ها بيشتر مي‌شود. اوج بحران در محله نوده در پهنه جاده قديم قوچان وجود داشت که تقريبا غيرقابل کنترل بود و از لحاظ توزيع مواد مخدر٬ ناهنجاري‌هاي اجتماعي و قاچاق اوضاع بحراني داشت. از ساعت ۵ بعد از ظهر به بعد ديگر نمي‌توان راحت در پهنه قلعه ساختمان تردد کرد چون بارانداز براي تحويل مواد مخدر به آنجا مي‌آيد و اشرار مانع تردد غريبه‌ها مي‌شوند اما در برخي محلات ديگر شب راحت مي‌شود رفت‌وآمد کرد. مثال ديگر محله طبرسي است که پررنگ‌ترين بافت مذهبي را دارد.
نظر شما