سفر به نائین، شهری با هویت عمیق و سرمایه‌ای کم‌نظیر از حافظه تاریخی ایران، به دعوت خانم الهام آزاد نماینده محترم مردم نائین، خور و بیابانک، فرصتی بود تا بار دیگر از نزدیک با ظرفیت‌های ارزشمند و در عین حال مسائل و چالش‌های موجود در بافت‌های تاریخی این شهرستان آشنا شوم. نائین تنها یک «شهر قدیمی» نیست؛ یک اقلیم فرهنگی زنده است. شهری که اگر بازآفرینی در آن با فهم دقیق از سازوکارهای تاریخی‌اش انجام شود، می‌تواند به یکی از الگوهای ملی توسعه پایدار در ایران تبدیل شود.
بافت ۷۵ هکتاری نائین؛ گنجینه‌ای که نیازمند مدیریت آینده‌نگر است
در نخستین ساعت‌های ورود، بازدید از محلات هدف آغاز شد. محله محمدیه، چهل‌دختران و محدوده‌های مرکزی نائین سال‌هاست میان دو واقعیت متضاد قرار گرفته‌اند: فرسودگی کالبدی و شکوه هویتی. آنچه در این محله‌ها دیدم، نشان می‌دهد که این ۷۵ هکتار بافت ارزشمند، اگرچه از نظر سکونت، خدمات و پایداری سازه‌ای با چالش‌هایی روبه‌روست، اما همچنان ظرفیت اصلی آینده نائین است. این بافت نه یک «محدوده قدیمی» که یک «منبع راهبردی توسعه» است. نگاه ما در شرکت بازآفرینی شهری نیز همین است: حفاظت از هویت، مقدمه توسعه است، نه مانع آن.
معصوم‌خانی؛ محور گردشگری نوین نائین
عمارت تاریخی معصوم‌خانی که سال‌هاست توسط شرکت بازآفرینی شهری ایران تملک شده، یکی از مهم‌ترین توقف‌های این سفر بود. این مجموعه یک‌هکتاری، تنها یک آب‌انبار نیست؛ یک ساختار اجتماعی– معماری است که توان تبدیل شدن به نقطه آغاز گردشگری شهری نائین را دارد و پس از طی فرآیندهای حقوقی و مرمت کامل , طبق توافقات انجام‌شده، روند تکمیل، تجهیز و بهره‌برداری آن با سرعت بیشتری ادامه خواهد یافت.
این بنا اگر به‌درستی فعال‌سازی شود، می‌تواند زنجیره‌ای از فعالیت‌های اقتصادی خرد، گردشگری و فرهنگی را در محله چهل‌دختران به حرکت درآورد و به احیای اجتماعی این بخش از شهر کمک کند.
بازار تاریخی نائین؛ احیای قلب اقتصادی شهر
بازدید از بازار تاریخی نائین بار دیگر این واقعیت را روشن کرد که حیات اجتماعی شهر از همین نقطه می‌تواند دوباره آغاز شود. بازارها در شهرهای کویری تنها محل دادوستد نیستند؛ ستون‌های هویت و رابطه اجتماعی‌اند. رکود بازار، یعنی رکود ارتباط انسانی. یکی از محورهای مصوب سفر، آغاز فرآیند احیای این بازار ۴۰۰ متری ثبت‌ملی است؛ اقدامی که از نظر من، کلید اصلی بازگشت حیات به مرکز نائین خواهد بود.
محمدیه؛ جایی که طبیعت و تاریخ در هم تنیده‌اند
محله محمدیه با ۴۶ هکتار وسعت، یکی از ارزشمندترین بافت‌های کویری ایران است. قنات‌های زنده، پایاب‌های تاریخی، شبکه‌های آبرسانی کهن و مسیرهای طبیعی که قرن‌هاست با کالبد شهر پیوند خورده‌اند، این محله را واجد ویژگی‌هایی کرده‌اند که در کمتر نقطه‌ای از کشور قابل مشاهده است. در این بازدید پیشنهاد تشکیل «موزه طبیعی قنات‌ها و پایاب‌ها» مطرح شد؛ پیشنهادی که ریشه در اعتقاد من به اهمیت معرفی علمی و عمومی میراث آبی ایران دارد.
فرسودگی شهری؛ موضوعی که نیازمند ثبات در برنامه است
همان‌گونه که همواره تأکید کرده‌ام، احیای بافت‌های فرسوده یک فرایند کوتاه‌مدت نیست. این یک جریان مستمر است که به ثبات اجرایی، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت اهالی نیاز دارد. ساکنان این سکونتگاه‌ها بیش از هر طبقه اجتماعی دیگر نیازمند توجه هم‌زمان کالبدی، اجتماعی و فرهنگی‌اند. در نائین، این نیاز به‌ویژه در محلات تاریخی که با افت جمعیت و کاهش کارکرد روبه‌رو هستند، به‌طور ملموسی احساس می‌شود.
نائین، مقصدی برای گردشگری پایدار؛ نه یک شهر عبوری
با توجه به وجود ۱۵ مجموعه بوم‌گردی فعال، بناهای ثبت‌ملی و پیوستگی تاریخی با فرهنگ کویر، نائین می‌تواند یکی از قطب‌های مهم گردشگری شرق استان اصفهان باشد. اما لازمه این جهش، تکمیل پروژه‌های زیرساختی، فعال‌سازی فضاهای تاریخی و ایجاد پیوستگی میان میراث ملموس و ناملموس است.
در این سفر توافق شد که با حمایت شرکت بازآفرینی شهری ایران، احیا و آماده‌سازی پروژه‌های اصلی ــ به‌ویژه عمارت معصوم‌خانی و بازار تاریخی ــ با اولویت بالا دنبال شود.
نقش هماهنگی بین‌نهادی و دعوت نماینده مردم
این سفر به دعوت الهام آزاد نماینده مردم شریف نایین و خور و بیابانک انجام شد و همین هماهنگی در سطح ملی–محلی، یکی از عوامل کلیدی پیشبرد جریان سفر بود. حضور هم‌زمان فرماندار ویژه، شهرداران، مدیران فنی و کارشناسان بازآفرینی، موجب شد بسیاری از مسائل با سرعت و دقت بیشتری بررسی شود. این الگوی هماهنگی، همان چیزی است که در بازآفرینی شهری بیش از هر چیز اهمیت دارد.
سخن آخر
نائین نه‌تنها ظرفیت تبدیل شدن به الگوی ملی بازآفرینی را دارد، بلکه با برگزاری منسجم ستادهای بازآفرینی و اجرای مصوبات، می‌تواند به نماد «بازگشت حیات به بافت‌های تاریخی» تبدیل شود. به باور من، این سفر آغاز فصل تازه‌ای در نائین است؛ فصلی که در آن تاریخ، اقتصاد محلی و زندگی شهری در یک مسیر مشترک , هم‌افزا خواهند شد.