گروه حمل و نقل - محمد جندقی: فرآیند كنترل و هدایت امن هواپيماها از زمان استارت درمبدا آغاز می‌شود و تا خاموش کردن موتور در مقصد ادامه دارد اما به غیر از خلبان که وظیفه کنترل و راهبری این وسیله نقلیه حساس را بر عهده دارد، بسیاری از افراد در واحدهای مختلف برای هدایت امن هواپیما آماده می‌شوند که شاید کمتر از فعالیت آنها سخن گفته شده باشد.

کنترلرها، افرادی هستند که باید در فضایی پر از استرس با کمترین درصد خطا وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهند تا مبادا کوچکترین خطای آنها به یک حادثه، به قیمت جان مسافران و کادر پروازی مبدل شود.

اما فرایند هدایت یک هواپیما از زمان پرواز تا زمان فرود چگونه‌ است؟ فرایند هدایت هواپیما از زمان درخواست خلبان برای حرکت به ابتدای باند، آماده شدن برای پرواز تا زمان توقف کامل هواپیما و خاموش شدن موتور در فرودگاه مقصد را شامل می‌شود که تحت عنوان «مراقبت پرواز» شناخته می‎شود.

در نگاه کلی وظیفه مراقبت پرواز برقراری نظم در پروازها، جلوگیری از برخورد هواپیماها با موانع زمینی و هوایی و جلوگیری از برخورد هواپیماها با یکدیگر در آسمان است. همانطور که گفته شد برج مراقبت تنها یکی از فرایندهای دخیل در هدایت هواپیما محسوب می‌شود در حالی که فرایند مراقبت پرواز از فرودگاه مبدا تا فرودگاه مقصد به طور کلی توسط ۴ بخش «گراند»، «برج مراقبت»، «اپروچ» و «مرکز کنترل ترافیک هوایی» انجام می‌گیرد که سه بخش گراند، برج مراقبت و اپروچ در فرودگاه قرار دارند و مرکز کنترل ترافیک هوایی فقط یک مرکز در پایتخت است که تمام پروازهای آسمان کشور را هدایت می‌کند. خلبان از ابتدای آغاز فعالیت خود در روی زمین تا زمان فرود در مقصد و خاموش کردن موتور برای هدایت هواپیما با این بخش‌ها در حال مکالمه است.

واحد برج مراقبت فرودگاه مهرآباد

اما هر یک از ۴ بخش مذکور در مرحله‌ای از آغاز پرواز تا فرود هدایت هواپیما را بر عهده دارند؛ «گراند» که در فارسی به معنای "زمین" است دقیقا هدایت و کنترل هواپیما بر روی سطح فرودگاه را عهده‌دار است. خلبان قبل از استارت با این واحد هماهنگ و بعد از دریافت مجوزهای لازم از تاکسی وی به سمت ابتدای باند حرکت می‌کند؛ هواپیما پیش از قرار گرفتن در ابتدا باند توقف می‌کند. در این مرحله وظیفه واحد گراند به پایان می‌رسد و هدایت هواپیما به واحد برج مراقبت فرودگاه محول می‌‌شود، خلبان باید گوش به فرمان برج مراقبت باشد و برج بر اساس ترافیک پروازهای ورودی یا خروجی و بر اساس اولویت، با هماهنگی با واحد اپروچ(که در ادامه توضیح داده می‌شود) مجوز تیک‌آف یا انجام پرواز را برای خلبان صادر می‌کند.

برج مراقبت فرودگاه بعد از تیک‌آف هواپیما و تا فاصله حدود ۵ تا۱۰ مایلی که برابر با ۲ تا ۳ دقیقه بعد از پرواز است هدایت هواپیما را بر عهده دارد. اما بلافاصله بعد از تیک‌آف، وظیفه هدایت هواپیما از برج مراقبت به واحد اپروچ منتقل می‌شود. ماهیت اپروچ جداسازی بین پروازهای ورودی و خروجی در محدوده فرودگاه و حتی جداسازی هواپیماهای ورودی و خروجی فرودگاه برای جلوگیری از برخورد با یکدیگر است.

اپروچ‌ها از فاصله ۵ تا ۱۰ مایلی فرودگاه هدایت هواپیما را از واحد برج مراقبت تحویل می‌گیرند و هدایت هواپیما تا فاصله ۶۰ تا ۷۰ مایلی را عهده دار هستند و در مقصد برای فرود نیز از این فاصله تا فرودگاه هدایت هواپیما را تحویل می‌گیرند.

به عبارتی به عنوان مثال اگر دو پرواز در فاصله زمانی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه از یکدیگر از یک فرودگاه پرواز کردند تا فاصله حدود ۶۰ تا ۷۰ مایلی از فرودگاه باید به گونه‌ای مدیریت و هدایت شوند که احتمال برخورد آنها به یکدیگر به صفر برسد؛ این همه پرواز در یک محدوده باید برای فرود یا پرواز از هم جدا شوند که این مسئولیت بر عهده واحد اپروچ است.

البته واحد اپروچ فقط مختص فرودگاههای بزرگ است چراکه پروازهای ورودی و خروجی این فرودگاه‌ها زیاد هستند و باید توسط این واحد مدیریت شوند، بنابراین همه فرودگاه‌ها دارای واحد اپروچ نیستند.

در حال حاضر فرودگاه‌های مهرآباد، اصفهان، شیراز، بندرعباس، مشهد، بوشهر و تبریز که ترافیک پروازی زیادی دارند داری واحد اپروچ هستند و فرودگاه‌های کوچک که اپروچ ندارند از فاصله ۵ تا ۱۰ مایلی پرواز را به مرکز کنترل ترافیک هوایی کشور تحویل می‌دهند یا در زمان فرود از مرکز کنترل تحویل می‌گیرند.

مرکز کنترل ترافیک هوایی کشور

پس اگر بخواهیم فرایند مراقبت پرواز را تا این مرحله یک مرور داشته باشیم به این ترتیب است که هواپیما تا زمانی که روی زمین و تا ابتدای باند حرکت می‌کند توسط واحد گراند هدایت می‌شود، سپس هواپیما با مجوز برج مراقبت فرودگاه تیک‌آف می‌کند و بلافاصله وظیفه کنترل هواپیما از محدوده فرودگاه و فاصله حدود ۵ تا ۱۰ مایلی به واحد اپروچ منتقل می‌شود تا احیانا هواپیماهای محدوده فرودگاه با یکدیگر برخورد نداشته باشند.

اما بعد از این که خطر برخورد هواپیماها در محدود فرودگاه مبدا برطرف شد مدیریت و هدایت هواپیما در آسمان در اختیار «مرکز کنترل ترافیک هوایی» کشور که یک مرکز برای کنترل و هدایت تمام هواپیماها در فضای کشور است، قرار می گیرد تا در آسمان کشور و در فضایی امن، ناوبری شوند. هدایت هواپیما تا زمان رسیدن به محدوده فرودگاه مقصد همچنان بر عهده مرکز کنترل ترافیک هوایی کشور است و مجدد سیر فرایند مراقبت پرواز در زمان فرود نیز به صورت معکوس تکرار می‌شود. به این ترتیب که هدایت هواپیما در فاصله حدود ۶۰ تا ۷۰ مایلی فرودگاه به واحد اپروچ واگذار می‌شود تا کنترل هواپیماها در محدوده فرودگاه با توجه به ترافیک پروازهای ورودی و خروجی مدیریت شوند اما اگر فرودگاه مقصد غیر از فرودگاه‌های مهرآباد، اصفهان، شیراز، بندرعباس، مشهد، بوشهر و تبریز باشند هدایت هواپیما از فاصله حدود ۵ تا ۱۰ مایلی فرودگاه مقصد به واحد برج مراقبت فرودگاه واگذار می‌شود.

برج مراقبت در هنگام فرود نیز تا زمان نشستن هواپیما در فرودگاه ناوبری آن را بر عهده دارد و از آنجا به بعد که هواپیما وارد تاکسی‌وی (محل خزش هواپیما تا زمان توقف کامل) می‌شود، واحد گراند هواپیما را هدایت می‌کند تا در محل پارک قرار گیرد.

حال در تمام این فرایند کنترلرها باید با تمرکز محض و به دور از دغدغه‌های روزمره هواپیما را هدایت کنند. در دنیا شغل‌های بسیاری هستند که از حساسیت ویژه‌ای برخوردارند که قطعا کنترلر یکی از سخت‌ترین شغل‌های جهان است و افرادی که در این شغل فعالیت می‌کنند از ضریب هوشی بسیار بالایی برخوردار هستند چراکه ضمن مکالمه بی‌عیب و نقص زبان بین‌المللی هوانوردی باید بتوانند در کمترین زمان بهترین تصمیم‌ها را بگیرند.

کنترلرهای مراقبت پرواز هیچ جای اشتباهی ندارند زیرا کوچکترین اشتباه برابر با قیمت جان مسافر است./