شناسهٔ خبر: 22833 - سرویس وزارتی
نسخه قابل چاپ

وزیر راه و شهرسازی در دانشگاه صنعتی شریف مطرح کرد؛

تشریح ۴ گزاره اقتصادی در میزگرد سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران/ شکست اجرای اصل ۴۴ در نبود نظام ضد انحصار و توسعه رقابت/ اصل ۱۴ انقلاب سفید پدربزرگ قانون حمایت از مصرف کننده/ بازنگری در اندیشه‌های بشری با بازخوانی مفهوم «ایران شهر»/ تله سیاسی در فرایندهای سیاست‌گذاری اقتصادی

وزیر در دانشگاه شریف وزیر راه و شهرسازی در میزگرد اقتصادی تحت عنوان سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران نقطه نظرات خود را در زمینه‌های سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران تشریح کرد و تله‌های سیاسی که اقتصاد را دستخوش تغییر می‌کنند برشمرد.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، عصر روز گذشته ۱۰ خردادماه، دکتر عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی با حضور در دانشگاه صنعتی شریف در سخنرانی اقتصادی با موضوع سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران ضمن اظهار خرسندی از حضور در جمع فرهیختگان و دانش‌پژوهان ۴ گزاره اصلی محور صحبت‌های خود را معرفی کرد و گفت: گزاره نخست این است که اساسا جریان مدرنیته و نوگرایی با گرایش چپ وارد ایران شد و با گذشت ۱۰۰ سال از مشروطه، هنوز هم سایه اندیشه چپ را در تمام فرآیندهای روشنفکری، دولت مدرن، فرآیند تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی می‌توان دید.

وزیر راه و شهرسازی در بیان سایر گزاره‌های اصلی محور سخنرانی خود گفت: گزاره دوم این است که آیا اساسا چیزی به مفهوم بازار آزاد در ایران وجود دارد؟ یا نظام، نظام بازار سوداگری (مرکانتیلیستی) است. معتقدم نظام بازار آزاد رقابتی در ایران شکل نگرفت زیرا آنچه در ایران تحت عنوان نظام بازار آزاد نقد می‌شود به واقع نقد نظام سوداگری است و نه بازار. همچنین گزاره سوم این است که در هنگام صحبت از سیاست های اقتصادی باید یک‌بار از دیدگاه جامعه شناسی اقتصادی و بار دیگر از منظر اقتصاد سیاسی به موضوع نگاه کنیم.

عضو کابینه دولت تدبیر و امید با اشاره به اینکه در محیط اقتصاد سیاسی بخش عمده اتفاقات رخ داده قلب‌ماهیت پیدا کرده و دچار تله سیاست می‌شوند افزود: ارزیابی تله سیاست در سیاست‌های اقتصادی بسیار مهم است. گزاره چهارم نیز این نکته است که اساسا ایسم‌ها مشکلی از مشکلات کشور ایران حل نمی‌کنند و آنچه که سرانجام باید به آن توجه داشته باشیم مفهومی است تا بتوانیم در ایران مورد بازخوانی قرار دهیم. همچنین به رغم تئوری‌های فشردگی زمان و مکان، امکان بازخوانی مفاهیم فرازمانی و فرامکانی وجود ندارد لذا به دنبال مفهوم ایران‌شهر هستم که در آن بتوان مفهوم توسعه ایران را در چارچوب دستاوردهای بشری مورد بازنگری قرار داد.

آخوندی تاکید کرد: حتما می خواهیم از دستاوردهای بشری درس بگیریم ولی آنچه یاد می‌گیریم باید در چهارچوب ایران باشد.

وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه مبنای ورود صحبت خود به بحث میزگرد سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران، اقتصاد سیاسی است و با تاکید بر اینکه این موضوع، جزو موضوع‌های پرچالش است گفت: علاقمندم در این نشست و میزگرد، بیشتر به عنوان معلم و نه وزیر راه و شهرسازی گفتگو کنم و بیشتر به دنبال گفتگوی آکادمیک هستم. گفتگویی که در نهایت به توسعه جمهوری اسلامی ایران ختم شود و در این بین به دنبال متن بوده و در بند حاشیه‌ها نیستم.

آخوندی ضمن رجوع به تاریخ گذشته ایران به طور گذرا به تشریح مفهوم بازار در گذشته این سرزمین تا به امروز پرداخت و افزود: در رجوع به عصر ناصری در شرح مفهوم بازار می‌بینیم که تجار بزرگی داشتیم که اتحاد منافع فراوانی با دربار داشتند و در همه چیز از جمله سود با هم شریک بودند و عمده فعالیت‌های آن دوره نه بر مبنای شفافیت، رقابت و فناوری که در مبادله امتیاز بوده است. آن وضعیت با تعریف استاندارد از بازار سوداگرایانه تطابق داشت البته این ویژگی مختص ایران نبود بلکه در قرن ۱۶ تا ۱۹ میلادی در کشور انگلستان و در سراسر جهان به ویژه اروپا قابل مشاهده بود.

وی ادامه داد: اساسا نقد مرکانتیلیستی از آنجا شروع شد که اگر بخواهیم اقتصادی داشته باشیم که مازاد اقتصادی و رفاه اجتماعی ایجاد کند باید به بازار آزاد رقابتی برسیم. شاید اولین کسی که این مطلب را مطرح کرد آدام اسمیت بود. نکته بنیتدین مدعای من این است که بیش از ۱۰۰ سال از مشروطه گذشته است و ما هیچگاه نتوانسته‌ایم وارد بازار آزاد رقابتی شویم از سوداگری عبور کنیم.

وزیر راه و شهرسازی گفت: در دایره‌المعارف‌های مختلف اقتصادی در تعریف مرکانتالیسم مقالات مختلفی می‌بینیم. مبنای این اندیشه اقتصادی مبتنی بر ایجاد دیوارهای حمیاتی بلند در برابر رقابت خارجی، تحصیل ثروت ازطریق کسب امیتاز و رانت و اشتراک مناقع سوداگران با قدرت سسیاسی است. این شیوه در عمل در بسیاری از کشورها هنوز هم وجود دارد و تحت عنوان دفاع از منافع ملی هنوز فعالان اقتصادی تمایل دارند از هرگونه شفافیت و مسئولیت اجتماعی فراتر بروند و با قدرت متحد شوند و نظام توزیع منافع ایجاد کنند.

آخوندی ادامه داد: در ایران آنچه رخ داد این بود که قبل از مشروطه، تجار خارجی جای تجار داخلی را گرفتند و توزیع منافع بتدریج با تجار خارجی صورت گرفت به نحوی که آنها هزینه‌های سفر ناصرالدین شاه به فرنگ را تامین کردند  و شاید آخرین آنها در دوره قاجار، امتیاز تنباکو بود. در عمل در ابتدای کار همکاری بین دربار، تجار داخلی و همچنین خارجی بود اما بتدریج که تجار خارجی ریشه دواندند تجار داخلی را کنار زدند. نهایتا تجار داخلی تا حدودی آگاه و متحد شدند و از جریان مشروطه دفاع کردند و توانستند خود را پیدا کنند و در نهایت توانستند در مجلس نیز حضور پیدا کنند. اما همه چیز در مشروطه دوم وارونه می‌شود و جریان چپ‌گرایی رهبری فکری را در دست می‌گیرد. که عمده جو روشنفکری نیز تحت تاثیر همان دوره است.

شکل‌گیری اقتدار تحت عنوان حمایت از مردم

وی افزود: گروه اجتماعیون و عامیون یعنی همان سوسیال دموکرات‌ها در تهران، باکو، رشت و تبریز تشکیل و جریان چپ‌گرایی به جریان می‌افتد. همچنین به محض آنکه پهلوی اول مستقر می‌شود این جریان اندیشه‌ای و راهکاری تجویزی آن به دولت و دولتی که به دنبال اقتدار بود ورود پیدا می‌کند. بدین‌معنا که به تدریج تمرکز در اقتاصد را تحت‌عنوان حمایت از مردم شکل می‌دهد. تجویزهای سوسیالیستی رسما در حکومت پهلوی اول ااجرایی می‌شود و بتدریج بازار سنگر به سنگر از قدرت داخلی خارج می‌شود که در همان زمان نیز بسیاری از مقامات دولتی این موضوع را نمی‌پذیرند کما‌اینکه عنایت‌الله سمیعی که سمت کفالت وزارت اقتصادی و دارایی را داشت مجبور به استعفا شد.

استاد رشته اقتصاد سیاسی در ادامه با اشاره به ادامه روند اندیشه های سوسیالیستی در پهلوی دوم به شکل‌گیری حزب توده و نفوذ اندیشه چپ در ایران یادآورد شد و گفت: در دهه ۴۰ انقلاب به اصطلاح سفید شاه و مردم بخش اصلی زیربنایی فکری بود که ناشی از اندیشه های سوسیالیستی است. اصلاحات ارضی را ارسنجانی رهبری می‌کند، واگذاری سود کارخانجات به مردم و اصل چهاردهم انقلاب سفید شاه و ملت در سال ۵۳ که همان پدربزرگ قانون حمایت از مصرف کننده است به زور شاه و علیرغم نظر کارشناسی وزارت اقتصاد اجرایی می شود.

آخوندی ادامه داد: جریان گسترش سوسیالیسم در پهلوی دوم را هم در سیستم اقتصادی و هم در جریان هایی که توسط فرح همسر شاه ادامه یافت و هم در تمامی سیستم های فرهنگی و در صدا و سیما شاهد بودیم. معتقدم بحث سوسیالیسم بحثی ریشه‌دارتر از بحث روز ما است و اساسا به نحوه ورود اندیشه نوگرایی به ایران مرتبط است. از طرفی آنچه ما در سنت داشتیم سیستم سوداگرایانه بود که در آن مباحثی همچون بازار رقابتی آزاد معنایی نداشت و بازار به دنبال آن بود تا خود را به قدرت وصل کند و از این نمد برای خود کلاهی دست و پا کند. این بحث تا انقلاب ادامه داشت.

وی گفت: اصلی ترین آموزه سوسیالیسم مالکیت عمومی ابزار تولید، توزیع و پول بود. اصل ۴۴ قانون اساسی می‌گوید که تمام ابزار تولید، توزیع و پول در اختیار دولت است. این مفهوم را به وضوح در اساسنامه حزب کارگر انگلستان از سال های ۱۹۱۸ تا ۲۰۱۳ نیز شاهد هستیم. کما اینکه در سایر حزب‌های سوسیالیتی اروپا نیز می‌بینیم.

وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه سه علامت برای او مهم هستند در تشریح آنها گفت: مالکیت ابزار تولید، نبود سیستم ضد انحصار و عدم استقرار رقابت را  قبل و پس از انقلاب شاهد بودیم. قانون ضد انحصار هیچگاه در ایران شکل نگرفت اما سیستم قیمت گذاری شکل گرفت و جریان دولتی شدن گسترش بیشتری پیدا کرد. در ادامه ما همچنان فاقد نظام ضد انحصار و نظام کنترل رقابت بودیم تا به مفهوم و سیاست های ابلاغی اصل ۴۴ که تحول بزرگی را در گشایش اقتصادی ایران مطرح می کرد رسیدیم.

آخوندی ادامه داد: بر اساس سیاست‌های ابلاغی اصل ۴۴، به تمامی عناوین بخش خصوصی اجازه ورود به اقتصاد و بهره‌مندی از آن داده شد که تحول بزرگی به شمار می آید. اما مهم این است که تله سیاست را در مسر اجرای آن پیدا کنیم. این تله واقعیت دارد و چیزی است که رخ داد. بدین معنا و بر اساس آمار، خصوصی سازی در ایران به معنای واقعی خصوصی سازی نبود بلکه تغییر واگذاری‌ها به دیگر نهادهای دولتی و عمومی، خصوصی‌سازی تلقی شد و اصل ۴۴ در تله سیاست افتاد.

وی افزود: بحث دیگر هم به سوداگری مربوط است. هر چند خصوصی سازی بطور گسترده مطرح می شود، لیکن بنگاه‌داری دولتی پیشکش اشخاص و نهادهای عمومی غیر دولتی و مرتبط با دولت می شود و عملا قلب ماهیت پیدا می‌کند. این همان مفهوم واقع شدن سیاست‌های اقتصادی خوب  در تله سیاست است که آن را به دام می اندازد. در سیستم قبل حداقل پاسخگویی دولتی به پارلمان وجود داشت اما در این دوره رها می شود. خصوصی‌سازی قاعدتا منجر به جابجایی کانون‌های قدرت در جامعه می‌شد. لیکن تعادل سیاسی موجود که منتفع اصلی  عدم تعادل‌های توزیع منابع اقتصادی بود خیلی پیش از آنکه چنین چیزی تحقق پیدا کند کل مفهوم خصوصی‌سازی را مصادره به مطلوب کرد.

آخوندی گفت: تله سیاست بعدی در خصوصی‌سازی این بود که اگرچه قرار بود با خصوصی‌سازی منطق تخصیص بهینه بازار حاکم شود اما آن منطق اجرا نشد. بدین‌معنا که نه قانون ضد انحصاری ایجاد شد و نه سیستم رقابتی گسترش پیدا کرد و نه تجاری سازی خدمات تحثث یافت و نه نظام قیمت گذاری جمع شد. به همین دلیل، وقتی در این سیاست نه سیستم توسعه رقابت، نه قانون ضد انحصار و نه سیستم رفع قیمت‌گذاری را داریم. اتفاقی که رخ می‌دهد این است که مثلا راه‌آهن تحت اختیار وزارت راه و شهرسازی به یک ارگان دولتی دیگر محول مانند وزارت رفاه می‌شود. در حالیکه هدف از خصوصی سازی به واقع این نبود.

وزیر راه و شهرسازی در بیان سایر تله‌های سیاسی یادآور شد: تله سیاست بعدی که مطلب مهمی در اقتصاد سیاسی است این است که پس از این اتفاقات این گمان پیش می‌آید که مقررات ایراد دارد و به همین دلیل نیز امتیاز بیشتری به کسی که هیچکدام از قواعد رقابت را رعایت نمی‌کند می‌دهیم.

وی ادامه داد: تله سیاست دیگر به امکان صرفه‌جویی در مصرف انرژی مربوط است. بارها راجع به قیمت حامل‌های انرژی بحث شده‌است و اینکه تا آزاد نشود امکان صرفه‌جویی انرژی وجود نخواهد داشت. کل داستان بهینه‌سازی مصرف انرژی چه سرنوشتی در ایران پیدا کرد؟ نخست اینکه برای چند سالی گفته شد به هیچ وجه افزایش قیمت نداریم و ۱۰درصد رشد سالانه را هم که مصوبه قانونی داشت اعمال نکردند. در یک لحظه همه‌چیز تغییر یافت و به ناگاه قیمت بنزین چندین برابر شد و تمام منابعش یارانه‌هایی شد که توزیع شدند. یعنی یکمرتبه کل داستان هدفمندی یارانه‌ها و اصلاح قیمت تبدیل به ابزار توزیع یارانه برای یک هدف کاملا سیاسی شد.

آخوندی تاکید کرد: همچنین تله سیاست سوم بحث مسکن مهر است که به دلیل آنکه پیش تر در این رابطه صحبت کرده‌ام تکرار نمی‌کنم.

وزیر راه و شهرسازی در جمع بندی صحبت ها خود گفت: اگر به مفاهیم سوسیالیسم، بازار رقابتی آزاد و مرکانتالیسیم (سوداگری) دقت نکنیم در اصلاحات بعدی بار دیگر در تله سیاست می افتیم. در جریان تله سیاست مفهوم مشروطه به شکل‌گیری جریان چپ در ایران قلب ماهیت پیدا کرد. و اندیشه چپ هم هیچگاه در ایران منجر به دولت رفاه نشد. طرفه آنکه کسی نیست که ادعا کند سیستم جامع رفاه داریم. به رغم آنکه به شکل گسترده ای هزینه های رفاهی در بخش های مختلف داریم.

وی با اشاره به این نکته که سهم هزینه‌های مصرف رفاهی از کل مصرف نهایی بخش دولتی به بیش از ۴۰ درصد طی ۶۰ سال گذشته افزایش یافته اما جامعه فقیرتر شده گفت: هم اکنون ۱۹ میلیون نفر از جمعیت کشور در شرایط بدی هستند. بنابراین تله سیاست را در مجرای تبدیل اندیشه مشروطه به سوسیالیسم داریم که به افزایش قدرت دولت منجر هم‌زمان با شکل‌گیری سوداگری در شکل جدید  آن در ایران است.

ساخت و ساز فعلی شهرها بازگشت به سوداگری است

وزیر راه و شهرسازی با طرح این پرسش که آیا در ایران ساخت و سازهای شهری بر اساس قانون و رعایت حقوق مردم ساخته می‌شود؟ گفت: می‌توانیم به ضوح نظام سوداگرایانه را که بخشی از آن سوداگری زمین در تمامی شهرهای بزرگ است ببینیم. تقریبا در هیچ نقطه شهر نمی‌توان  سوداگری شهری را شاهد نبود. این شیوه ساخت و ساز شهری عین تحقق مفهوم بازگشت به سوداگری است. بنابراین اگر بخواهیم در اقتصاد ایران اصلاحات انجام دهیم باید تله سیاست را کشف کنیم. اگر این کار را نکنیم مجددا موضوعات قلب ماهیت پیدا می کنند. اینکه چگونه می شود از حقوق مردم به واقع دفاع کرد بستگی به میزان استقرار رقابت و شفافیت و ازادی باز می‌گردد.

وی در پایان افزود: معتقدم اگر نظریه شفافی داشته باشیم و به مفاهیم آزادی، شفافیت، تقدم آزادی بر دموکراسی و از آن مهمتر به مفهوم تقدم عدالت بر احسان بازگردیم می‌توانیم به مسیر صحیح بازگشت کرده و آینده امیدبخش‌تری را شاهد باشیم.

گفتنی است میزگرد سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران با سخنرانی سعید لیلاز استاد دانشگاه شهید بهشتی، حسین راغفر استاد دانشگاه الزهرا، علی مدنی زاده استاد دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. /

براي ديدن پاورپوينت ارائه شده در میزگرد اقتصادی با موضوع سوسیالیسم بازار و سوداگری در ایران اينجا كليك كنيد

نظر شما