به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، دکتر عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در آغاز عملیات اجرایی برنامه ملی بازآفرینی در محلات ناکارآمد شهری، که امروز ۱۹ بهمن در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی با حضور حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری ایران، برگزار و افتتاح شد،گفت: در پیمایشی کلی که از وضع کنونی سکونت‌گاه‌های ناکارآمد داشتیم آنها را در قالب ۲۷۰۰ محله در ۵۴۳ شهر و در ۱۴۱هزار هکتار مساحت شهری شناسایی کردیم. باز آفرینی این محله‌ها به معنی بهبود زندگی بیش از ۶میلیون خانوار است که اگر حتی ۳میلیون واحد مسکونی ظرف ۱۰ سال به‌سازی و یا نوسازی شوند، یکی از بزرگترین برنامه‌های بازآفرینی شهری در تاریخ ایران و حتی در مقیاس بین‌المللی اجرا شده‌است.

متن کامل سخنرانی دکتر عباس آخوندی به شرح زیر است:

جناب آقاب دکتر روحانی

رییس جمهور محترم

همکاران گرامی

امروز مایه‌ی فخر و مباهات برای من و همکارانم است که میزبان ریاست محترم جمهور و سایر همکاران گرامی از دستگاه‌های مختلف هستیم. آقای رییس جمهور، جمع حاضر تشکیل‌دهنده‌ی ستاد بازآفرینی شهری هستند. هم‌چنانکه مقام معظم رهبری فرمودند این ستاد یکی از بهترین تدبیرهایی است که در دولت تدبیر و امید اندیشیده شده و تقریبا به‌طور منظم هر دو هفته یکبار تشکیل می‌شود. این ستاد بر اساس مصوبه هیات وزیران در شهریورماه سال۱۳۹۳ تشکیل و معادل آن در تمام استان‌ها و شهرستان‌های کشور جلسه‌های ستاد تشکیل می‌گردد تا با هماهنگی استانداران و فرمانداران محترم و هم‌چنین تمام دوایر دولتی هم‌نام که بیش از ۱۹ وزارتخانه و سازمان را شامل می‌شود، اقدام‌های یکپارچه و هماهنگ را در سطح استان و شهرستان معمول دارند.

امروز شهرهای ایران با دو چالش بنیادین قابلیت زندگی و روانی حرکت و جابجایی مواجهند. در بحث قابلیت زندگی هرچند به ظاهر تعداد انباشت مسکن در ایران از تعداد خانوارها فزونتر است، در عیین حال، برآورد می‌شود که ۱۹ میلیون نفر در بدمسکنی زندگی می‌کنند. چالش کُندی، صعوبت و نارسایی حرکت در درون کلان‌شهرها و هم‌چنین بین مرکزهای آنها و حومه‌شان، کمبود شناخته شده‌ای است که جای بحث آن اینجا نیست. هر چند حمل‌ونقل حومه‌ای سریع و روان؛ و به‌طور عمده ریلی تاثیر مستقیمی بر پاسخگویی به تقاضای مسکن دارد. چرا که عرضه‌ی محیطِ زندگی با کیفیت در حومه با دسترسی سریع، مطمئن و ایمن بین حومه و مرکز موجب کاهش تقاضا از مراکز کلان‌شهرها و گرایش به سکونت به حومه می‌شود.  

و اما در باره‌ی بافت‌های ناکارآمد شهری اعم از بافت‌های فرسوده در میانه‌ی شهرها و سکونت‌گاه‌های غیر رسمی پیرامون شهرها سیاستِ ما بازآفرینی شهری است. ما براین باوریم که شهرها بیش از آنکه یک مجموعه‌ی کالبدی باشند، یک سازمان اجتماعی، با هویت مشخص و شبکه‌های درونی خود می‌باشند. بنابراین، سیاستِ بنیادین ما توانمند ساختن این سازمان اجتماعی در شکل جمعی و انفرادی آن است. در شکل جمعی، بازگشت به هویت ایران‌شهری سیاست فراروی ماست. و در شکل انفرادی آن، توانمندسازی ساکنان در بازآفرینی زندگی خود اعم از سکونت‌گاه، کسب‌وپیشه و روابط اجتماعی مهم‌ترین وجهه‌ی همت است. ساختار شهرهای ایران به عنوان کالبدی برای شبکه‌های اجتماعیِ خُرد در قالب محله‌ها معنی پیدا می‌کنند. محله‌ها ضمن خودبسندگی نسبی، در ارتباط و وابستگی به هم معنی پیدا می‌کنند. بر همین اساس، ما در پیمایشی کلی که از وضع کنونی سکونت‌گاه‌های ناکارآمد داشتیم، آنها را در قالب ۲۷۰۰ محله در ۵۴۳شهر و در ۱۴۱هزار هکتار مساحت شهری شناسایی کردیم.

بازآفرینی این محله‌ها به معنی بهبود زندگی بیش از ۶میلیون خانوار است که اگر حتی ۳میلیون واحد مسکونی ظرف ۱۰ سال بهسازی و یا نوسازی شوند، یکی از بزرگترین برنامه‌های بازآفرینی شهری در تاریخ ایران و حتی در مقیاس بین‌المللی اجرا شده‌است. ما بر این باوریم که براساس سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری مبنی بر واگذاری کار مردم به مردم و سیاستی که مکررا از سوی جنابعالی مبنی بر فعال‌سازی بخش خصوصی اعلام شده و می‌شود، وظیفه‌ی دولت در این ارتباط برنامه‌ریزی و فراهم‌آوری بستر کار برای ساکنان، تسهیل‌گران، توسعه‌گران و سازندگان است. بنابراین، اولین تاکید ما بر روی برنامه و برنامه‌ریزی از سوی دولت به جای اجرای پروژه از سوی دولت است. به گمانِ ما بزرگترین نقطه‌ی انحراف طرح مسکن مهر تاکید بر پروژه محوری به‌جای برنامه‌محوری بوده‌است. همین انحراف، موجب لغزش دولت به تصدی ساخت مسکن و جانشینی دولت به‌جای مردم و بخش خصوصی شد.

در برنامه‌ی بازآفرینی شهری به‌عنوان بزرگترین برنامه‌ی توسعه‌ی شهری تاریخ ایران، کار به دو برنامه‌ی پنج‌ساله تقسیم شده‌است. در برنامه‌ی اول ۱۳۳۴ محله منظور شده‌است. بنیان برنامه‌ی ما در گام نخستین آفرینشِ مجدد عناصر استخوان‌بندی محله‌هاست. این موضوع بسته به هر محله متفاوت خواهد بود. ممکن است در محله‌ای نوسازی مدرسه و یا مرکز بهداشت مساله‌ی اصلی باشد و در محله‌ی دیگر احداث ورزش‌گاه بتواند، این نقش کلیدی را ایفا کند و به همین ترتیب در جایی مسجد، تکیه و یا بازارگاه و یا نوسازی ساختمان‌های باارزش معماری محله‌ها که یادآور خاطرات جمعی و هویت ساکنان است بتواند راهگشا باشد.

در کنار این، متناسب‌سازی زندگی با دوران معاصر و دسترسی ساکنان به خدمات زیربنایی و روبنایی جدید و هم‌چنین بازگشایی معابر و توسعه‌ی خدمات محله‌ای گام‌های نخستینی است که باید در برنامه‌ی بازآفرینی مورد توجه قرار گیرد. در تجربه‌های اولیه‌ای که در این ارتباط داشته‌ایم به‌خوبی دریافته‌ایم که با کمترین اقدام در جهت احیای هویت و استخوان‌بندی محله‌ها، استقبال گسترده‌ای از سوی ساکنان صورت می‌گیرد و با اتفاق‌های خوبی روبرو می‌‍‌شویم که هیچ‌گاه پیش از آن، انتظار آن را نداشتیم. در این ارتباط نمونه‌های مختلفی در شهرهای ایران چون بوشهر، نایین، اصفهان، یزد، تبریز و دیگر شهرها داریم

ما این موارد را در پنج برنامه شامل توسعه‌ی امکانات و خدمات روبنایی، ارتقای زیرساخت‌ها، بهسازی و ارتقای فضاهای شهری، تهیه طرح‌های بازآفرینی محله‌ها و ارتقای توانمندی‌های اقتصادی و ظرفیت سازی اجتماعی در مقیاس شهری و محله‌ای تنظیم کرده‌ایم. تمام این برنامه‌ها بر اساس قانون به تصویب ستاد بازآفرینی رسیده و بامسئولان قانونی ارائه خدمات هماهنگی شده‌است. برای این‌کار، پیش بینی ما نیاز به ۷۵هزارمیلیارد تومان اعتبار ظرف پنج سال است. نکته بسیار مهم این است که بخش عمده‌ای از این مبالغ هم‌کنون نیز در بودجه دستگاه‌های اجرایی مربوط پیش‌بینی شده‌است.

لیکن، تحت عنوان دومین خواست ما، ضروت دارد جنابعالی طی یک سیاست ابلاغی، تمام دستگاه‌های ذیربط را مکلف فرمایید تا حداقل ۳۰% منابع خود را در این محله‌ها هزینه کنند. این درصد متناسب با نسبت جمعیتی این محله‌ها از کل جمعیت شهری است. برای آنکه بتوانیم هم کسری منابع دستگاه‌های ذیربط را تکمیل نماییم و هم مبلغی را اهرم کنیم تا سایر دستگاه‌ها نیز منابع  خود را به این امر اختصاص دهند، درخواست ما تخصیص سالیانه هزاروپانصد میلیارد تومان برای سرجمع برنامه‌های فوق است. البته این رقم از سوی سازمان برنامه نیز تایید شده‌ و در اسناد پشتیبان برنامه‌ی ششم نیز منظورگشته‌است. 

نکته‌ی دوم برنامه نوسازی مسکن در این محله‌هاست. برای نوسازی ۳میلیون واحد ظرف ده سال داشتتن یک بانک توسعه‌ای مسکن که بتواند سیاست‌ها دولت در این بخش را پشتیبانی کند ضروری است. خوشبختانه این موضوع در مجمع عمومی بانک مسکن در سال جاری به‌تصویب رسید و می‌تواند کمک مؤثری به اجرای سیاست‌های دولت کند. از سوی دیگر، توجه داشته‌باشیم که قاعدتا چون بازآفرینی در این محله‌ها بر بستر یک شهر موجود است، کار به‌صورت منبت‌کاری و جزءبه‌جزء صورت می‌گیرد و نمی‌توان انتظار اجرای پروژه‌های بزرگ مقیاس چند هزارواحدی را داشت. ازقضا، به‌گمان ما، این نقطه‌ی قوت این طرح است که افراد با هر توانایی‌ای می‌تواند در بازآفرینی مشارکت داشته‌باشد. برنامه‌ی ‌بنیادین ما بر توانمندسازی ساکنان و هم‌چنین حمایت از کسانی که این محله‌ها را برای سکونت انتخاب می‌کنند می‌باشد.

بنابراین، از خانه‌اولی‌ها، کسانی که تمایل به انتقال محل سکونت خود به این بافت‌ها را دارند و ساکنان بافت به‌صورت هم‌زمان حمایت صورت می‌گیرد. در وضعیت فعلی برای اینکه خانوارهایی که می‌خواهند صاحب مسکن شوند از یک برنامه مطمئن اقتصاد خانوار برخوردار باشند، مبنایی که انتخاب شده‌است افزایش هفت‌برابری مبلغ پس‌انداز متقاضیان است. این بدین معنی است که هر خانواری که مبلغ مشخصی را در صندوق پس‌انداز مسکن یکم سپرده کند، مطمئنا شش‌برابر پس‌انداز خود تسهیلات دریافت خواهد کرد، این تعهد بانک است و بانک نمی‌تواند از آن سرباز زند و مبلغ سپرده‌ی وی نیز آزاد خواهد شد. حال اگر زن و مرد هم‌زمان پس‌انداز کنند، هر دو هم‌زمان می‌توانند بر روی یک واحد مسکونی تسهیلات دریافت نمایند. به این ترتیب، یک زوج در تهران می‌تواند مبلغ ۱۶۰میلیون تومان تسهیلات دریافت نماید. این رقم برای سایر شهرهای بزرگ ۱۲۰میلیون تومان و برای  شهرهای کوچک ۸۰میلیون تومان است. البته چنانچه لازم باشد با تصویب شورای پول و اعتبار این سقف‌ها قابل افزایش است.

تا کنون تعداد سپرده‌گذاران در این صندوق به بیش از ۳۶۲هزار فقره رسیده‌است. ما امروز از جنابعالی استدعا داریم تا به عنوان آغاز طرح عظیم باز‌آفرینی شهری در مقیاس بزرگ، دستور فرمایید دو اقدام تسهیل‌کننده در اختیار مردم قرار گیرد. یکی آنکه نرخ سود از ۸% به ۶% کاهش یابد. و مدت هریک دوره توقف از ۶ ماه به ۵ ماه کاهش یابد. در حال حاضر نرخ تسهیلات رسمی بانک‌ها ۱۸% است که در عمل با هزینه‌های جانبی آن بیش از این می‌باشد. با این پیشنهاد این نرخ به کمتر از یک‌سوم کاهش می‌یابد که امتیاز کم‌نظیری است. و موجب کاهش اقساط بازپرداختی نیز می‌شود که برای گیرندگان تسهیلات بیسار مهم‌است.

نکته‌ی سوم این است که در وضعیت فعلی، هر دوره توقف ۶ ماه است. یعنی پس از هر شش پس‌انداز، اعطای معادل همان رقم تسهیلات برعهده‌ی بانک مسکن خواهد بود. پیشنهاد ما کاهش این مدت به ۵ماه است. این موضوع برای کسی که می‌خواهد پس از شش دوره‌ی توقف، تا شش برابرِ پس‌انداز خود تسهیلات دریافت کند، زمان را از ۳سال به ۲.۵ سال کاهش می‌دهد. نکته‌ی کلیدی در این طرح این است که این صندوق حتما با کسری منابع روبرو خواهد شد. لیکن، تامین این کسری از محل صندوق توسعه‌ی ملی و یا بودجه، از هر روش دیگری برای دولت ارزان‌تر است. راه‌های جایگزین، یا پرداخت یارانه‌ی سود تسهیلات و یا سپرده‌گذاری وجوه دولتی نزد بانک‌هاست. پرداخت یارانه‌ی سود تسهیلات گران‌ترین روش و برای دولت کمرشکن است. در راه حل سپرده‌گذاری نیز دو مشکل وجود دارد: یکی آنکه قیمت تمام شده‌ی پول برای بانک‌ها حدود ۱۲% خواهد بود.

بنابراین نمی‌توان نرخ سود تسهلات را به‌طور جدی کاهش داد. دیگر آنکه قدرت اهرمی این سپرده یک به دو است. فرض این است که دولت به‌میزان رقمی که بانک‌ها از منابع خودشان تامین می‌کنند، در بانک‌ها سپرده‌گذاری کند. حال آنکه در روش صندوق پس‌انداز مسکن، قدرت اهرمی بیش از چهار است و قیمت تمام شده‌ی پول برای بانک بسیار نازل است. بنابراین، برای کاهش نرخ سود به  ۶% نیاز به هیچ یارانه‌ای از سوی دولت نیست، مگر هزینه‌ی فرصت سپرده‌ی دولت  نزد صندوق. که البته باتوجه به اینکه دولت  تاجر نیست، تحمل این هزینه در برابر اجرای سیاستش از هر ورش دیگری آسانتر است.                      

درکنار متقضیان، حمایت از تامین مالی توسعه‌گران نیز در دستور کار است. در حال حاضر، توسعه‌گران از سوی نظام بانکی به رسمیت شناخته نشده‌اند. البته پیش‌نویسی توسط ما، بانک مسکن و بانک مرکزی تهیه شده‌است که با دستور جنابعالی مراحل برسی و تصویب آن در شورای پول و اعتبار تسریع خواهد شد. توسعه‌گران در مشارکت با اراضی دولتی و هم‌چنین ساکنان امکان ایجاد ارزش افزوده بر روی املاک و اراضی دولت و ساکنان را دارند. در هر صورت مبنای کار ما مشارکت ساکنان و توسعه‌گران در امر بهسازی و نوسازی واحدهای مسکونی، تجاری و اداری است. هرچند در حال حاضر ما برنامه را بر سالیانه یکصدهزار واحد مسکونی تنظیم کرده‌ایم، لیکن مطمئنم که با این طرح این رقم ظرف دوسال حد اقل در  ۲.۵ ضرب خواهد شد.

قاعدتا برای شروع پر قوت این برنامه، شرکت عمران و بهسازی شهری که در همین هفته‌ی پیش با تصویب دولت به سازمان بازآفرینی شهری تغییر نام داد، هر آنچه زمین خود در اختیار دارد و یا سازمان ملی زمین و مسکن در اختیارش  قرار داده و می‌دهد و یا سایرسازمان‌ها دولتی در اختیار می‌گذارند، ده‌ها طرح پیشتاز را در نظر گرفته‌است که امروز با دستور جنابعالی مقدمات اجرای آنها فراهم خواهد آمد.

از حیث معماری، سیاست کلی ما ارتقای کیفیت معماری بافت، ساختمان‌ها و خانه‌هاست. قطعا ما باید از معماری‌ای برخوردار شویم که ضمن انکه دارای اصالت ایرانی است، جدید هم باشد. در همین نقشه‌هایی که نشان داده خواهد شد، ملاحظه خواهید فرمود که چگونه موضوع اعتلای معماری نیز به‌عنوان یکی از اهداف این طرح مورد توجه بوده‌است. ما در صددیم که برای طرح‌های پیشتاز از روش مسابقه‌های معماری بهره ببریم تا باعث جنب‌وجوشی در میان معماران جوان گردیم. ما مطمئنیم که شرکت‌های استارت‌آپی زیادی بر  اساس خواسته‌های جدید توسط جوانان شکل خواهد گرفت و اشتغال درخوری از این رهگذر در کشور تامین خواهد گشت. با  توجه به اینکه برای احداث هر مسکونی ۲.۵ نفر منابع  انسانی نیاز است، برآورد ما این است که این برنامه می‌تواند اشتغالی برابر بیش از ۲۵۰هزار نفر ایجاد کند.          

نکته آخر اینکه ماهیت این طرح محلی است. بنابراین، مقامات محلی از جمله شهرداری‌های عناصر اصلی  مقوم این طرح هستند. ما در صددیم که تمام منابع کمکی دولت در این ارتباط را  اهرم کنیم تا با مشارکت شهرداری‌ها بتوانیم کار مؤثرتری انجام دهیم. هم اکنون نیز بهترین روابط را با شهرداری‌ها در  تمام شهرهای ایران داریم و حتما مطمئن هستم که با  اجرای  این طرح این روابط ژرفای بیشتری خواهد یافت.

در پایان من مطمئنم که با حمایت بی‌دریغ و راهبری جنابعالی می‌توان گام‌های بلندتری در اجرای این طرح برداشت و این یاددگاری باشد از جنابعالی برای ملت ایران و نسل آتی.