به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، بررسی وقوع زلزله‌های سترگ چند دهه اخیر ایران زمین نشان می‌دهد که خوشبختانه در کلان شهرها و یا در حواشی آنها زلزله‌های مهیبی رخ نداده است و وقوع حوادث لرزه‌ای مانند ورزقان و ازگله کرمانشاه نهیب واضحی است که در مورد ریسک زلزله به خصوص در کلانشهرها بسیار هوشیار باشیم. به همین مناسبت، با نگاهی به وضعیت بافت‌های فرسوده و برج های ساختمانی در کلانشهر تهران، میزان خطرپذیری لرزه ای را در تهران با صاحبنظران این عرصه به واکاوی کرده ایم که نتایج مطالعات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این رابطه تشریح شده است.

محمد شکرچی زاده رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در رابطه با بافت های فرسوده و ساختمان های بلندمرتبه و ریسک لرزه ای آنها به خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، گفت: این بافت‌ها، گونه های قدیمی و فاقد استحکام، تاریخی و سکونتگاه های غیر رسمی را در بر می‌گیرد. بر اساس آمار ۱۳۹۵، مساحت شهر تهران حدود ۶۲۱۰۰ هکتار و جمعیت آن بالای ۸ میلیون نفر برآورد شده است.

به گفته رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تعداد واحدهای مسکونی شهر تهران در حال حاضر اندکی بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد تخمین زده می شود. از مجموع مساحت شهری تهران، ۳۲۶۸ هکتار آن طبق تعریف شورایعالی شهرسازی و معماری، به بافت فرسوده تعلق می گیرد که تقریبا ۵ درصد مساحت شهری را در بر می گیرد.

همچنین در این مساحت حدود ۱۵ درصد مردم شهر تهران زندگی می کنند، جمعیت ساکن این بافت حدود ۱ میلیون و ۲۵۰ هزار نفر می باشد که در ۲۶۲ هزار واحد مسکونی واقع در بافت فرسوده زندگی می کنند. علاوه بر بافت فرسوده، بر اساس آمارهای موجود، حدود ۱۵ هزار هکتار بافت ناکارآمد در کلانشهر تهران وجود دارد که جمعیت ساکن در آن بالغ بر ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر می باشند که در بیش از ۶۳۵ هزار واحد مسکونی سکنی گزیده اند.

این مقام مسئول با تاکید بر این مطلب که مبنای شناسایی بافت‌های فرسوده، بلوک‌های شهری هستند، خاطرنشان کرده است: بلوک ناپايدار، بلوکي است که حداقل ۵۰ درصد بناهاي آن از نظر سازه ای غيرمقاوم باشد. بلوک نفوذناپذير، بلوکي است که حداقل ۵۰ درصد عرض معابر آن کمتر از ۶ متر است و بلوک ريزدانه، بلوکي است که حداقل ۵۰ درصد قطعات (پلاک ها) آن داراي مساحتي کمتر از ۲۰۰ مترمربع است.

به گفته شکرچی زاده، بافتهای فرسوده مصوب، بلوک های شهری هستند که دارای سه شرط فوق باشند.

بنا بر این گزارش و بر اساس اعلام مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، ریزدانگی این بافت ها، استحکام ناکافی ساختمان ها و موقعیت قرار گیری درصد عمده ای از مساحت این بافت ها که در زمین هایی با خاک نرم و یا در دامنه های پرشیب واقع شده اند، موجب افزایش میزان آسیب پذیری و ریسک زلزله در شهر تهران شده است. در بهترین شرایط در اثر وقوع زمین لرزه با بزرگی ۷ تا ۷.۳ در تهران و یا حواشی نزدیک آن تصور می رود که حدود نیمی از ساختمان های واقع در بافت های فرسوده شهر، تخریب گردد و این امر، به تنهائی، دلالت کافی بر ریسک بالای لرزه ای کلانشهر تهران دارد.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین اعلام کرد: علاوه محله هائی مانند دارآباد، گلاب دره، فرحزاد، تجریش، قیطریه، دربند و حصارک که دربردارنده مساحت بیشتری از بافت های فرسوده هستند، بر روی حریم گسل های اصلی شهر تهران نیز قرار گرفته اند و از این لحاظ در این محله ها، ریسک زلزله بمراتب فزونتر است.

تشریح وضعیت ساختمان های بلند مرتبه در بافت های فرسوده

در ادامه این گفتگو، علی بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اعلام اینکه وضعیت ساختمان‌های بلندمرتبه (ساختمان‌های با تعداد طبقات ۱۲ و بیشتر از آن) از نظر آسیب‌پذیری لرزه‌ای در وضعیت نامناسبی قرار دارد، گفت: حدود ۹۸۰ پرونده برای ساختمان های بلند مرتبه تهران بر اساس آخرین آمار در دسترس وجود دارد. از آن میان، حدود ۳۶۵ پرونده در مرحله خاکبرداری، اسکلت و شروع کار بوده (این آمار مربط به اوایل سال ۱۳۹۵ می باشد) و حدود ۶۱۵ برج مورد استفاده هستند. از میان ساختمان های بلند مرتبه موجود ۲۴ ساختمان بلند مرتبه قدیمی و مابقی اغلب بعد از سال ۱۳۷۲ احداث شده اند.

دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله، لغزش لایه  های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی ادامه داد:حدود ۲۴۴ ساختمان مرتفع فاقد اطلاعات لازم و دارای پرونده های مخدوش هستند. درصد عمده ای از این ساختمان ها در مناطق ۱ و در جایگاه دوم در منطقه ۲۲ واقع گردیده اند. در نمودار زیر پراکنش ساختمان های بلند مرتبه در مناطق ۲۲ گانه شهری تهران نشان داده شده است.

نمودار توزیع تعداد پرونده های ساختمان های بلند مرتبه در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران

به گفته این محقق، نکته مهم در مورد ریسک لرزه ای این ساختمان های بلند مرتبه این است که درصد بالائی از این ساختمان ها در حریم گسل های اصلی شهر تهران واقع شده اند.

وی همچنین هشدار داد: تعداد ۱۰۱ پرونده برج های تهران بر اساس آمار موجود بر روی حریم گسل های اصلی، تعداد ۵۵ پرونده ساختمان بلند مرتبه در حریم گسل های متوسط و ۱۶ پرونده در حریم گسل های فرعی هستند. ۳ برج در معابر ۶ متری، ۲۴ برج در معابر ۶ تا ۱۰ متری و ۲۵۱ پرونده در معابر به پهنای ۱۰ تا ۱۲ متری واقع گردیده اند. نقش معابر در امداد رسانی ها و تخلیه اضطراری نیز بر همگان روشن است.

به گفته بیت اللهی، با نگاهی فقط به دو نوع از عارضه های مهم شهری، یعنی بافت فرسوده و ساختمان های بلند مرتبه، می توان اذعان نمود که ریسک زلزله در کلانشهر تهران بمراتب بالا و میزان خسارت ها و تلفات جانی در صورت وقوع زلزله بزرگ در آن بسیار قابل ملاحظه خواهد بود. براین اساس است که متخصصان زلزله، کارشناسان حوزه تحلیل ریسک و مدیریت بحران تاکید جدی دارند که باید روی زلزله تهران، تمرکز خاص و مستمر و جدی وجود داشته باشد. امری که مشاهده روندهای جاری نشان می دهد که دارای فرم نوسانی بوده و بازای شرایط زمانی، شکل مستمر و پیوسته‌ای را نشان نمی‌دهد که توقع می‌رود بسیار جدی‌تر از این، به این ابرچالش شهر تهران توجه شود.

وی در ادامه گفتگو در بیان پیشنهادات خود از وزیر راه و شهرسازی، اعلام کرد: به دلیل اهمیت موضوع، درخواست می‌شود تا وزارت راه و شهرسازی در امر نظارت عالیه، تدوین معیارهای شهرسازی بر مبنای ریسک، بازنگری طرح‌های تفصیلی شهری بر اساس خطر زلزله و مکانیابی شهرک‌ها و مراکز جمعیتی و نیز احداث پروژه‌های بزرگ عمرانی توجه بیشتری را داشته باشد.

مدیر بخش زلزله  مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین افزود: آمار خسارت و آسیب‌پذیری‌های زمین‌لرزه کرمانشاه موید این مطلب است که باید به اثرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در  زمینه توجه به امر کاهش ریسک حساسیت داشته باشیم و به آن توجه بیش از گذشته نشان دهیم.