دکتر علی بیت‌اللهی دبیر کارگروه مخاطرات زلزله، لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی در رابطه با اثار مخرب فرونشست زمین در اشتهارد کرج به خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی گفت: کاهش سالانه ۶۰ میلیون مترمکعبی از منابع آب زیرزمینی در استان البرز مشکلات زیربنائی اقتصادی و محیط‌زیستی شگرفی را بر این گستره خواهد گذاشت.

بیت‌اللهی ادامه داد: با توجه به محدودیت منابع آب سطحی نظیر رودخانه‌ها و سدها، آب‌های زیر زمینی عمده‌ترین منابع آبی استان البرز را تشکیل داده است که سهمی در حدود ۸۵ درصد را شامل می‌شود. در چنین شرایطی وجود حدود ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در گستره استان البرز فشار مصرفی بالائی را به منابع بسیار محدود آبی زیرزمینی استان البرز وارد می‌کند. علاوه بر این، باید به نکته مهم دیگری هم اشاره کرد و آن هم برداشت های غیر مجاز از چاه‌های مجاز است که مزید علت شده است.

به گفته دبیر کارگروه مخاطرات زلزله، لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی، ‌عدم کنترل جدی بر میزان استحصال آب‌های زیر سطحی در مورد چاه‌های مجاز و از طرف دیگر وجود چاه‌های غیرمجاز فراوان در استان کم وسعتی مانند البرز با منابع آبی محدود، ارمغان نامیمونی بنام "فرونشست زمین " را بر پهنه‌های دشتی این خطه تحمیل کرده است. این امر را در دشت‌های استان به ویژه هشتگرد، تهران - کرج و اشتهارد می‌توان به‌طور مستقیم مشاهده کرد.

وی افزود: در کنار ضربات نابهنجار زیست‌محیطی که در اثر مدیریت غلط و غیرجدی و مماشاتی حاصل شده، و عدم توجه و رعایت مصرف‌کننده‌های آب که بی‌رحمانه موجب زیان اجتماعی و زیست‌محیطی در سطح کلان شده است، کمبود نزولات جوی و تغییرات اقلیمی نیز عامل مهم دیگر تشدید کننده بحران منابع آب و فرونشست زمین شده است.

این مقام مسئول با یادآوری و هشدار نسبت به اینکه دشت اشتهارد، نظیر جنوب تهران و منطقه ورامین، اکنون در حال فرونشست است، گفت: برآورد شده است که سالانه حدود یک متر سطح آب زیرزمینی در دشت اشتهارد پائین می‌رود که اگر یک متر کاهش ضخامت آب در آب‌خوان‌ها را در وسعت دشت منحصر بفرد اشتهارد ضرب نمائیم، حجم آب کاهشی سالانه در این دشت، عدد شگفت‌انگیز و تاسف‌آوری خواهد شد که جا دارد به‌صورت جدی و اورژانسی در مورد آن فکر شود. در چنین شرایطی هرگونه حفاری و استفاده از منابع آب زیرزمینی امر بحران‌زا باید تلقی شود، کاری که هم‌اکنون هم از خط قرمز بسیار بسیار عبور کرده است.

وی در عین حال خاطرنشان کرد: فرونشست زمین در دشت اشتهارد، خود، عامل ویرانگری زیست‌محیطی و اقتصاد کشاورزی دیگری است. در اثر افت سطح آب زیرزمینی و فشار وزنی لایه‌های فوقانی، لایه‌هایی که قبلا آب داشتند، به هم فشرده شده و در سطح زمین فرونشست و در لایه‌های آبرفتی تحت‌الارضی که اینک دیگر آبی در فضای بین دانه‌بندی آنها نیست، خلل و فرج مسدود شده و دیگر پتانسیل جذب و ذخیره آب را از دست می‌دهد.

بیت اللهی ادامه داد: این اتفاقی است که به‌دلیل از بین رفتن نفوذپذیری لایه‌های فوقانی، منجر به جاری شدن آب نزولات جوی در سطح زمین و رخداد سیلاب‌ها و شسته شدن و حمل پوشش مغذی و خاک کشاورزی محدوده شده و به‌طور کلی کشاورزی منطقه را از بین برده و دشت را به بیابانی تبدیل خواهد کرد.

وی توضیح داد: اگر در نظر بگیریم که حدود ۷۵ درصد از مصرف آب کشاورزی در گستره دشت‌های البرز و از جمله اشتهارد، از طریق منابع زیرزمینی تامین می‌شود به عمق مشکلاتی که در صورت ادامه روند کنونی در پیش خواهیم داشت می توان پی برد.

رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین اعلام کرد: نکته مهم دیگری که در اثر افت سطح آب و کاهش منابع، علاوه بر فرونشست زمین رخ می‌دهد و خواهد داد این است که کیفیت آب‌های زیرزمینی نیز افت شدیدی پیدا می کند. آب های زیر زمینی در عمق با توجه به میزان املاح خود از سطح به عمق به حالت تعادلی قرار می‌گیرد، به این صورت که آب با کیفیت مطلوب در افق‌های عمقی کم و نزدیک به سطح زمین و آب‌های با املاح زیاد به دلیل وزن مخصوص بالا در عمق‌های تحتانی قرار می گیرند.

کیفیت آب‌های زیرزمینی البرز در ردیف آب‌های فاقد کیفیت قرار گرفت

وی افزود:  با افت سطح آب، کم کم استحصال آب زیرزمینی از آب‌های شور و با املاح زیاد نیز شروع می‌شود که این امر نیز ضربات کشاورزی و زیست‌محیطی سترگی بر گستره دشتی وارد خواهد کرد. هم‌اکنون هم آب‌های زیرزمینی منطقه از نظر شرب در ردیف آب‌های فاقد کیفیت و نامطبوع هستند و حتی با توجه به خطر شوری، برای کشاورزی نیز هم‌اکنون مناسب نیستند.

بیت اللهی با اعلام اینکه دشت اشتهارد در نیمه شمالی حوضه آبریز دریاچه نمک قرار داشته و مساحت کلی آن بالغ بر ۵۰۰ کیلومتر مربع است، گفت: حداقل ارتفاع در آن حدود ۱۰۸۰ وحداکثر ۲۰۸۰متر از سطح دریا است. شهر اشتهارد عمده مرکز جمعیتی دراین محدوده بوده که البته مجموعه اشتهارد صنعتی را نیز باید در این خصوص در نظر گرفت. جهت غالب جریان آب زیرزمینی از جنوب به شمال دشت است که البته در بعضی از نقاط به دلیل بالا بودن سنگ کف، وجود لنزهای نفوذناپذیر و عوامل دیگری تغییر جهت حرکت آب زیر زمینی متصور است.

وی ادامه داد: صورت وضعیت آب همانطور که ذکر شد و تخلیه آب زیرزمینی دشت به دلیل بهره‌برداری از چاه‌ها موجب پائین رفتن سطح آب زیرزمینی در سفره آب زیرزمینی شده است.

وی در عین حال آثار زیانبار زیست محیطی و اقتصادی و اجتماعی افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین را برشمرد و تاکید کرد که برای جلوگیری از آثار فوق، نیازمند توجه جدی مسئولان ارشد هستیم.

بیت اللهی تاکید کرد: انتظار می‌رود که مسئولان و به‌ویژه مسئولان وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط‌زیست بطور جدی به قضیه ورود پیدا کنند، منظور از ورود جدی، نه همین فعالیت های آهسته و مماشات گونه کنونی است، بلکه منظور ارائه برنامه عملیاتی زمان دار کوتاه‌مدت و معین برای مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، کنترل مضاعف بهره برداری غیر مجاز از چاه های مجاز، بازنگری در میزان استحصال آب توسط چاه‌های آب، رواج شیوه های آبیاری مدرن با کمک به کشاورزان و سیاست‌های تشویقی در این کار، اعمال مدیریت قوی و کارآمد در کاشت محصولات کشاورزی با مصرف بالای آب و اقدام عاجل در زمینه آبخیزداری است.

این مقام مسئول هشدار داد: فرونشست زمین در اثر افت سطح آب در دشت اشتهارد نظیر دشت ورامین و مناطق جنوبی ورامین در جوار روستای معین‌آباد، مسیر راه‌آهن تهران – مشهد در حوالی ایستگاه ابردژ، طرفین آزاد راه قم-گرمسار و ... موجب ایجاد شکاف‌های وحشتناکی در سطح زمین شده است.

وی ادامه  داد: این امر، امکان نفوذ آب‌های ناشی از نزولات جوی به داخل شکاف‌ها و افزایش سطح مقطع شکاف‌های زیرسطحی را فراهم خواهد ساخت و در پی آن فروریزش‌های ناگهانی و عمده دیگری را در سطح زمین شاهد خواهیم بود. چنین رخدادهائی، باعث خسارت های زیادی بر زیر ساخت‌ها، مانند خطوط انتقال نفت و گاز و آب و برق خواهد شد؛ خطری که هم اکنون سه خط موازی انتقال نیرو و خط توزیع ۲۰ کیلوولتی را در بخشی از دشت اشتهارد تهدید می‌کند و لازم است مسئولین شرکت برق منطقه‌ای و توزیع برق به آن توجه ویژه داشته باشند.

شکل‌هائی از ابعاد شکاف های روی سطح زمین و موقعیت خطوط نیرو در ادامه نشان داده شده است.