پلاسکو برای همه آنهایی که خاطراتی از تهران قدیم داشتند و دارند، نماد مدرنیته بود، ساختمانی اعجاب آور با فولادی که از اروپا وارد شده بود و نو آوری جالب مهندسی در طراحی آن که در زمان اتمام ساخت، یعنی سال ۱۳۳۹ (حدود ۵۶ سال قبل از فروریزش این بنا) یک اثر مهندسی ممتاز تلقی می‌شد. در زمان ساخت، جزء مرتفع‌ترین ساختمان‌های تهران و کشور بود.
بنای پلاسکو دو قسمته بود، برج و پاساژ که این دو بطور کلی از نظر سازه‌ای از هم منفک ولی تا چهار طبقه با هم مرتبط بودند. ابعاد برج بطور تقریبی ۳۰ متر در ۳۰ متر بود و پاساژ پلاسکو واقع در ضلع شمالی برج، با پهنای ۳۰ متر و درازای ۱۰۰ متر واقع شده بود که هم اکنون نیز بنای پاساژ بطور سالم در محل خود قرار دارد.
پنجشنبه، ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ بود، در پخش زنده شبکه خبر سیما، عدد ۱۱:۳۳ را نشان می‌داد که برج پلاسکو فروریخت. مراحل آواربرداری پلاسکو، حدود ۹ روز به طول کشید. در این حادثه متاسفانه ۱۶ نفر از آتش نشانان و ۶ نفر افراد شخصی جان باختند که این اتفاق روزهای حزن‌آوری را برای کشور رقم زد.
نقاط ضعف ساختمانی و معماری
ساختمانی با ابعاد ۳۰*۳۰ با ۱۶ طبقه، متشکل از ۵۹۰ واحد تجاری، تنها یک راه پله داشت و این امر نقطه ضعف بزرگی برای معماری ساختمانی به بزرگی پلاسکو بود، که طراحی آن با توجه و قرار گیری اتاق های آسانسور بگونه ای بوده که مردم برای بالا رفتن از پله ها باید حتما وارد محوطه طبقات می‌شدند.
ساختمان فاقد پله‌های اضطراری آتش بوده و سیستم اطفاء حریق نیز نداشته است. واحدهای مختلف از طریق سقف‌های کاذب به هم مرتبط بوده و دارای فضای مشترک بودند که این امر سرایت آتش را تسهیل می‌کرده است. سیستم آب آتش‌نشانی و کپسول‌های آتش‌نشانی دارای نقائص عدیده بودند که در نهایت روی هم موجبات گسترش آتش‌سوزی و فروریزش ساختمان پلاسکو شدند.
درس‌های حادثه و چه باید کردها
* ساختمان پلاسکو، مملو از پوشاک و بصورت، انبار، کارگاه و مغازه بود، در صنعت پوشاک استفاده از مواد شیمیایی و بویژه مواد آتش‌گیر و آتش‌زا، نظیر بنزین، چسب و ... مرسوم است. اقلام پوشاکی نیز بخودی خود، مستعد حریق هستند. چنین انبوهی از اجناس مذکور، بار آتش ساختمان پلاسکو را بالا برده بود. استفاده از ساختمان به‌عنوان انبار پوشاک، انباشته کردن راه‌پله‌ها، سقف‌های کاذب، واحدهای کارگاهی و ... از پوشاک، علیرغم اینکه ساختمان کاربری انبار را نداشت، تخلف آشکاری بود، که متاسفانه در این رابطه هیچ اقدامی صورت نگرفته بود.
* پوشاک مواد آتش‌گیر و آتش‌زائی هستند، تصور می‌رود، واحدهای بازرسی کننده، سازمان آتش‌نشانی، کسبه شاغل در پلاسکو، مالک ساختمان و ... همه و همه این حقیقت ساده را می‌دانستند، با این تفاسیر و در کمال تعجب، ساختمان ۱۶ طبقه پلاسکو، پله‌های اضطراری و فرار نداشت، کل برج فقط دارای یک راه‌پله و آن هم با معماری خاص بود که رفت و آمد در آن به کندی انجام می‌شد. در این مدت اقدام جدی برای نصب پله‌های اضطراری و یا اجبار کردن مالک به تعبیه پله‌های فرار و اضطراری صورت نگرفته بود و مالک ساختمان هم متاسفانه در این خصوص اقدامی بعمل نیاورده بود. این قصور و کوتاهی چند طرفه درس بزرگ دیگری از حادثه پلاسکو بود.
* ساختمانی که در آن پوشاک تولید و عرضه می‌شد و در ضمن بصورت انباری برای پوشاک بود، فاقد سیستم اطفاء حریق بود! این که چگونه به چنین ساختمانی با این همه نقایص، اجازه ادامه فعالیت داده شده بود، درس بسیار مهم و بزرگ دیگری است که باید به آن و عواقب آن به‌خوبی فکر کرد.
* ساختمان مجهز به سیستم گرمایشی ایمن نبود. کیسول‌های گاز و گازهای پیک نیکی زیادی در طبقات ساختمان پلاسکو وجود داشت که هرکدام آنها چشمه حریق محسوب می‌شوند. شروع آتش، ظاهرا سوختن و اتصال سیمی بود که از لامپ مهتابی سقف به بخاری برقی روی زمین، جهت گرم گردن یکی از واحدها کشیده شده بود! در این مدت کسی از کسبه، بازرسان و ... ظاهرا چنین کار غلط و اشتباهی را تذکر نداده بودند. همچنین در همان واحد شروع آتش‌سوزی، ظاهرا نشت گاز پیک‌نیکی نیز صورت گرفته است! انجام کارهای پیش‌پا افتاده غلط، عدم احساس مسئولیت، عدم جدی گرفتن خطر، سهل انگاری و بی‌توجهی از جمله درس مهم دیگر حادثه پلاسکو بود.
* کپسول‌های ضد حریق در طبقه دهم، تاریخ مصرف گذشته و یا شارژ نشده بودند. آب آتش‌نشانی در طبقات موجود نبود، تا کسبه و شاغلین بتوانند، اقدام کنند و آتش نشانی را خبر کنند، آتش شیوع پیدا کرده بود و لحظه‌های طلائی اطفاء حریق سپری شده بود. عدم انجام ساده‌ترین کارهای پیشگیرانه و دیدن عواقب این سهل‌انگاری‌ها، درس دیگر حادثه پلاسکو بود.
* با توجه به فلزی بودن ساختمان و عدم وجود پوشش ضدحریق تیرها و ستون‌های فولادی، باید حدس زده می‌شد که ساختمان مدت زمان کمی در مقابل آن حجم حریق مقاومت خواهد کرد. ساختمان پلاسکو، حدود ۳.۵ ساعت در برابر آتش استقامت کرد، طبق استانداردهای امروزه که ۳ ساعت را برای ساختمان‌های فولادی به عنوان مدت زمان مناسب پایداری ساختمان فرض می‌کند، باید با علم به این موارد، پس از حدود ۲ ساعت از شروع آتش، تخلیه کامل ساختمان از نیروی انسانی، بطور جدی در دستور کار قرار می‌گرفت. تخلیه بموقع ساختمان از نیروهای آتش نشانی و مردم، درس بزرگ دیگر این حادثه بود.
* ساختمان‌های متعدد و مشابه با پلاسکو در تهران و نیز در سایر کلانشهرها وجود دارند که سطح ایمنی آنها در برابر آتش و زلزله کاملا مبهم است. در حادثه پلاسکو و در روزهای داغ آن روز، مقرر می‌شد که همه ساختمان‌های بلند مرتبه، مورد پایش ایمنی باید قرار گیرند. متاسفانه این درس مهم، با سرد شدن آتش پلاسکو، فراموش شد و اقدامی در خورد توجه در این زمینه صورت نگرفت، ضرورت دارد ساختمان‌های مهم و اولویت دار، اماکن عمومی و تجاری و بویژه منطقه بازار تهران، از نظر ایمنی (لرزه‌ای و آتش که گاه این دو مقوله همزمان هم رخ می‌دهند) مورد ارزیابی‌های دقیق قرار گیرد.
* پیشنهاد می‌شود با توجه به وجود ساختمان‌های مشابه پلاسکو در سطح شهر تهران و دیگر کلانشهرها و شهرهای بزرگ، ضوابطی جهت شناسایی و طبقه‌بندی سازه‌های آسیب‌پذیر قدیمی و مهم شهرها تهیه شود و بر همین اساس عملیات شناسایی و مقاوم‌سازی این ساختمان‌ها آغاز و بطور مستمر ادامه یابد.
* پیشنهاد می‌شود آموزش‌های مردمی از طریق برنامه صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران بصورت پخش برنامه‌های کوتاه و جذاب در ساعات پربیننده در رخداد مخاطرات طبیعی و انسان ساز ارائه شود. نقش مثبت حضور مردمی، امدادرسانی و کمک آنها بسیار مفید، و از طرفی، تجمع و ایجاد ترافیک و ایجاد مشکلات برای نیروهای امدادی، مسائل مدیریت بحران را در زمان رخداد حادثه افزایش می دهد. همینطور لازم است به ساکنین ساختمان‌های عمومی و برج ها و ساختمان‌های بزرگ نیز رفتار صحیح در هنگام بحران بطور دقیق آموزش داده شود.
* لازم است در خصوص ارتقاء ایمنی در ساختمان‌های بلند و موجود مسکونی هم چاره‌اندیشی شود. خلاء‌های قانونی رفع و رعایت نکات ایمنی در برابر حریق و سایر مخاطرات دیگر الزامی و اجرائی شده و کلیه برج‌ها و ساختمان‌های بزرگ مسکونی هم از نظر ایمنی ارزیابی شوند.
* ضرورت دارد تجهیزات و نیازهای تجهیزاتی، پرسنلی و معیشتی آتش نشانان و آتش نشانی در اسرع وقت تامین شود.
در خاتمه یاد و خاطره کلیه شهدای آتش نشان حادثه پلاسکو را گرامی داشته، فداکاری و شجاعت آنان را هرگز فراموش نخواهیم کرد. امید است حادثه پلاسکو و درس های آموخته شده از آن، چراغ راهی برای حرکت بسوی جامعه ایمن و شهری ایمن‌تر باشد.