شناسهٔ خبر: 80269 - سرویس مسکن و شهرسازی
نسخه قابل چاپ

به بهانه روز معمار

کیفیت معماری، آینده پژوهی، توسعه پایدار

طاهره نصر طاهره نصر، عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور

این روزها نه تنها کشور ما، بلکه جهان، درگیر بحران کروناست. مردم بیشتر از قبل اوقات خود را در خانه می‌گذرانند و حضور در فضا و کیفیت فضای معماری را تجربه و درک می‌کنند. اینجاست که ضرورت توجه به درک فضا و مکان و نیز توجه به معماری مطلوب، کاملا آشکار است. خانه‌هایی که می‌توانند فقط به عنوان سرپناه مطرح باشند و یا برعکس، خانه‌هایی که توانسته‌اند به لحاظ تأمین آرامش افراد نیز مطرح باشند. در شرایط کنونی جامعه، وظیفه معماران وظیفه‌ای بیش از خلق فضاست. وظیفه‌ای که بر پایه اخلاق استوار است و باید دانش حرفه‌ای بر محور توجه به اخلاق‌مداری مدنظر قرار گیرد. قطعا این مورد یعنی توجه به حقوق بهره‌برداران فضاها علاوه بر اخلاق‌مداری که طراح معمار باید به آن پایبند باشد، به عنوان یکی از اصول مهم حقوق شهروندی نیز مطرح است. اما متأسفانه در بسیاری موارد، واقف نبودن سازندگان به تفاوت‌‌های میان منافع کوتاه‌‌مدت و منافع بلندمدت و نیز منافع خصوصی و منافع عمومی باعث تصمیم‌گیری‌های نادرستی می‌شود که علاوه بر اینکه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به هویت و بافت شهر وارد می‌کند به حرفه معماری نیز لطمه وارد می‌سازد. آنچه در این میان حائز اهمیت است اینکه باید عواملی همچون تأمین امنیت، آرامش و رفاه شهروندان در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست­محیطی در تمامی سطوح برنامه‌­ریزی در نظر گرفته شود، تا جایی که می‌توان در نگاهی وسیع‌تر، این موارد را به عنوان عوامل مؤثر بر توسعه پایدار شهری دانست.

به طور کلی می­توان عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه پایدار شهری را متشکل از ویژگی­های طبیعی، کالبدی، هویت معماری و شهرسازی، جنبه­های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و پویایی فضای شهری دانست. باید اذعان داشت توسعه پایدار به بررسی و انتخاب پایدارترین­ها برای آینده اشاره می­‌کند. بنابراین آینده­‌پژوهی باعث نهادینه شدن توسعه پایدار شده و با اتصال به فرایند خط­‌مشی­‌گذاری، فرصت­‌های جدیدی ایجاد می­‌کند که در ارتقای کیفیت زندگی در شهر مؤثر خواهد بود.

آينده‌پژوهی مجموعه فعاليت‌هايی است كه با استفاده از تجزيه و تحليل منابع، الگوها، و عوامل تغيير يا ثبات، به تجسّم آينده‌هاي بالقوّه و برنامه‌ريزی آنها می‌پردازد. آينده‌پژوهی، باعث نهادينه شدن و حاكميت توسعه پايدار شده و با اتصال به فرآيند خط‌مشی‌گذاری، فرصت‌های جديدی ايجاد می‌كند. در كلی‌ترين سطح، هدف آينده‌پژوهان، تلاش برای تبديل جهان به مکانی بهتر برای زندگی، سود‌رساني به مردم و حفظ و گسترش آن دسته از ظرفيت‌های كره زمين است كه به پايداري حيات در آن كمك می‌كنند. در آینده پژوهی، چگونگی سناریونگاری بسیار قابل اهمیت است. باید سناریوها را ابزاری دانست برای نظم­‌دهی به ادراك یک فرد درباره محیط‌­های بدیل آینده که تصمیم­‌های فرد در آن محیط­‌ها گرفته خواهد شد.

جهت دستیابی به توسعه­ای پایدار و منطقی در حال و آینده، باید در مرحله اول عوامل اصلی تأثیرگذار بر توسعه پایدار شهری شناسایی شده و در مرحله بعدی در قالب برنامه­های کوتاه­مدت، میان­مدت و بلندمدت، جهت رسیدن به سناریو مطلوب توسعه پایدار به هر کدام از پیشران­های کلیدی جهت داد. در این میان معماری و کیفیت معماری به عنوان عاملی قابل توجه و به بیانی بهتر به عنوان پیشران کلیدی می تواند در این توسعه مطرح باشد.

آنچه مسلّم است محیط زندگی انسان­ها در «معماری» شکل می­‌گیرد. همچنین معماری را باید فرصتی دانست برای شناخت انسان از محیط پیرامون خود؛ معماری را باید آفرینش مکانی دانست برای رفع نیاز که بر پایه باور و اندیشه است. معماری هنر سازماندهی فضاست و اين هنر از راه ساختمان بيان می‌شود. برخی نیز معماری را هنر ساختن و هدف كلی آن را محصور كردن فضا برای استفاده بشر تعريف می‌كنند. عده‌­ای نیز به معماری به عنوان هنر محصور کردن فضا جهت استفاده بشر می­‌نگرند. اما در کلامی کلی، معماری، تبدیل ذهنیت به کالبد عینی در قالب فرم، محتوا و عملکرد است.

در نگاهی کلی می‌توان هم عامل محیط و هم عامل انسانی یا به بیانی دیگر مخاطب معماری را در شکل‌دهی به معماری مؤثر دانست. توجه به محیط از آن جنبه مهم است که بستر طراحی به عنوان عاملی هویت‌بخش به معماری می‌تواند و باید مطرح باشد. همچنین تأمین امنیت و آسایش مردم جامعه به عنوان مخاطبان معماری نیز بسیار مهم است و می‌تواند به عنوان یکی از عوامل شکل‌دهنده معماری به عنوان پاسخ به نیاز مردم مطرح باشد.

در هر حال معماری همواره فرصتی برای شناخت انسان از محیط پیرامون خود بوده است و معماران آفرینندگان مکان‌هایی برای رفع نیاز بوده‌اند که البته این آفرینش بر پایه اندیشه و باور بوده است. در چارچوب تأمین فضاي مورد نیاز براي آسایش انسان، معماری و نیز معماری مسکونی، نه تنها وجودي مادّي است که تحقّق آن مستلزم دانش مهندسی است، بلکه کیفیّتی فضایی است که تأمین نیازهاي روحی و روانی آدمیان را بر عهده دارد. در این چارچوب، علاوه بر واحد مسکونی، واحدهاي مسکونی، محلّه، روستا و شهر نیز مسکن، یعنی محل سکونت، محسوب می‌شوند. بنابراین باید برای توجه عموم مردم و متخصصان به معماری و مهندسی در ایران کوشید و زمینه حمایت و مشارکت بیشتر دستگاه‌های اجرایی جهت ارتقای طراحی و کیفیت ساختمان‌ها را فراهم کرد. همچنین باید جایگاه ارزشی معماری را در جامعه بازتعریف کرد. باید به یاد داشت که معماران در عرصه تاریخ همواره تأثیرگذار بوده‌اند و در تاریخ جایگاهی خاص داشته‌اند.

روز معمار مبارک.