پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی- بیست و هشتمین روز تیرماه امسال، هشتمین سالی است که رخت از این جغرافیای خاکی بربسته است؛ مردی که افزون بر آثار علمی و تالیفات پر تعداد، صدها نفر از نخستین کارشناسان هواشناسی کشور را تربیت کرده و یازده نسل از استادان جغرافیا، افتخار خود را شاگردی او می‌دانند.
در هشتمین سالگرد درگذشت محمدحسن گنجی، نگاهی انداخته‌ایم به زندگی و زمانه مردی که میراثش در هواشناسی همچنان پابرجاست.
محمدحسن گنجی در سال ۱۲۹۱ شمسی در بیرجند چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به تهران مهاجرت کرد تا در دارالمعلمین عالی-که هسته اولیه دانشگاه تهران بود- به ادامه تحصیل بپردازد.
خشکسالی و سیلی که در روزگار کودکی در زادگاهش رخ داد، اگرچه آسیب زیادی به روستاییان وارد ساخت اما علاقه گنجی را به جغرافیا در پی داشت. آنچنان که در سال ۱۳۱۲ به‌عنوان دانشجوی برگزیده به انگلستان اعزام شد و در دانشگاه ویکتوریای شهر منچستر به تحصیل جغرافی ادامه داد و بعد از ۵ سال در رشته جغرافیا و اقلیم شناسی به اخذ فوق لیسانس تخصصی نائل آمد. پس از تحصیل به کشور بازگشت و به تدریس جغرافیا و اقلیم‌شناسی در دانشگاه تهران مشغول شد. پس از ۱۴ سال تدریس دوباره عزم فرنگ کرد و این‌بار برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. در دانشگاه کلارک در شهر ورستر ایالت ماساچوست-که از مراکز معتبر آموزش جغرافیا بود-به تحصیلات خود ادامه داد و پس از دو سال موفق به اخذ درجه دکتری در رشته جغرافیا با گرایش اقلیم‌شناسی شد. او این‌بار پس از بازگشت به وطن با درجه دانشیاری در دانشگاه تهران مشغول تدریس شد و پس از ۵ سال مقام استادی دانشگاه تهران را کسب کرد.
در سال ۱۳۳۴ اداره‌کل هواشناسی کشور در زیر مجموعه وزارت راه تشکیل شد و اندکی بعد در سال ۱۳۳۵ ریاستش به گنجی سپرده شد. از او به‌عنوان بینانگذار سازمان هواشناسی ایران یاد می‌‌شود. ریاستش در این سازمان ۱۲ سال به‌طول انجامید. هواشناسی در طول ریاست گنجی، توسعه چشمگیری یافت؛ دارای بودجه و اعتبار مستقل شد و در سال ۱۳۳۷ به‌عنوان یکصد و سومین عضو سازمان هواشناسی جهانی درآمد.
گنجی، فعالیت‌های بین‌المللی چشمگیری داشت و تلاش‌های خستگی‌ناپذیرش باعث شد تا بتواند با بهره‌گیری از بورس‌های آموزشی و کمک‌های مؤثر بین‌المللی، هواشناسی کشور را به نحوی مطلوب تقویت کند. در سال ۱۳۴۴ در چهارمین کنفرانس هواشناسی منطقه‌ای آسیا که با شرکت ۴۰ نماینده از کشورهای مختلف در تهران تشکیل شد، گنجی به ریاست هواشناسی منطقه آسیا انتخاب شد و اندکی بعد نیز به عضویت رسمی کمیته اجرایی سازمان هواشناسی جهانی در آمد.
او در دوره خدمتش در هواشناسی قریب ۶۰۰ دیدبان، کارشناس فنی و پیش‌بین هواشناسی تربیت کرد. چاپ اولین اطلس اقلیم‌شناسی کشور با همکاری دانشگاه تهران از مهم‌ترین اقدامات علمی اوست؛ اقدامی که در زمان خود، تحولی چشمگیر در ایران و منطقه بود. چاپ بولتن فنی ماهانه(به دو زبان فارسی و انگلیسی)، چاپ سالنامه‌های هواشناسی(به دو زبان فارسی و انگلیسی)، انتشار نشریه‌های اداره‌کل هواشناسی و نشریه علمی و فنی نیوار از دیگر کارهای گنجی است.
پروفسور گنجی همچنین از اردیبهشت سال ۱۳۴۲ تا مهرماه ۱۳۴۷ معاون پارلمانی وزارت راه را عهده‌دار بود. پس از چندی مشاور دانشگاه و از خردادماه ۱۳۵۳ نیز عهده‌دار ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی شد و تا پایان خدمت ۳۷ ساله دانشگاهی خود در این سمت باقی ماند و در بهمن ۱۳۵۴ بازنشسته شد؛ اما او همکاری‌های علمی خود را هرگز متوقف نکرد و از خود چندین کتاب از جمله اطلس اقلیمی ایران و بیش از ۱۰۰ مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی به جای گذاشت.
گنجی در خلال سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود و از سال ۱۳۷۳ نیز، با سمت مشاور دانشکدهٔ علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، در طراحی و اجرای برنامه‌ها مشارکت داشت. همچنین از سال ۱۳۶۵ عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی(سمت) را دارا بود و با بیشتر دانشگاه‌های تهران، به‌ویژه دانشگاه تربیت مدرس، همکاری داشته و در دوره‌های دکتری جغرافیا تدریس کرده‌است. او همچنین عضو کمیته راهبری اطلس اقلیمی ایران را در سازمان هواشناسی کشور و عضو مادام‌العمر انجمن جغرافیایی انگلستان و اولین رئیس انجمن جغرافی‌دانان آسیا بود. او در بیست و نهمین کنگره اتحادیه بین‌المللی جغرافیایی در کره جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافی‌دان برجسته جهان شناخته شد و سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال ۲۰۰۱ خود را به عنوان دانشمند برتر جهان و دانشمند سال هواشناسی اعطا کرد.
پدر علم جغرافیای ایران دارای ۱۳۰ اثر برجسته علمی و تخصصی به زبان‌های فارسی و انگلیسی است و تربیت ۱۱ نسل از استادان عالی در حوزه جغرافیا را برعهده داشته است.
گنجی در ۲۸ تیرماه ۱۳۹۱ دیده از جهان فرو بست.