به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، از اهم اقدامات انجام شده بخش ریلی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم می‌توان به بهره برداری از ۱۷۶۷ كيلومتر انواع خطوط ريلی، افزایش خطوط بین شهری و حومه‌ای شبکه ریلی به میزان ۱۷۱۴ کیلومتر از سال ۱۳۹۲ و تراک بندی ۲۹۰۷ کیلومتر معادل از خطوط پر تردد ریلی اشاره کرد. مهم‌ترین اقدامات دولت‌های یازدهم و دوازدهم صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور شامل موارد زیر هستند:

بهره برداری از ۱۷۶۷ كيلومتر انواع خطوط ريلی از جمله راه آهن خواف – هرات به طول ۱۴۰ کیلومت، راه آهن قزوين – رشت به طول ۱۶۴ كيلومتر، راه آهن ميانه- بستان آباد بطول ۱۳۲ كيلومتر، راه آهن ملاير- كرمانشاه بطول ۱۵۷ كيلومتر، راه آهن مراغه- اروميه بطول ۹۵ كيلومتر، راه آهن تهران- همدان بطول ۲۷۰ كيلومتر و افزایش ۱۴۰۰ كيلومتر راه آهن جديد تا پايان دولت هستند.

آغاز به کار افزایش خطوط بین شهری و حومه ای شبکه ریلی به میزان ۱۷۱۴ کیلومتر از سال ۱۳۹۲ و پیشرفت فیزیکی پروژه ها تا پایان آذر ماه سال ۱۳۹۹ به میزان  ۷۰ درصد و احداث خط دوم بافق – زرینشهر  با پیشرفت فیزیکی 80 درصد، احداث خط دوم قزوین – زنجان با پیشرفت فیزیکی ۶۸ درصد، احداث خط چهارم تهران – ورامین – پیشوا با پیشرفت فیزیکی ۸۱ درصد، احداث خط دوم اهواز – اندیمشک با پیشرفت فیزیکی ۸۳ درصد، احداث خط دوم اهواز – بندر امام خمینی (ره) با پیشرفت فیزیکی ۷۰ درصد، احداث خط دوم تهران – پرند با پیشرفت فیزیکی ۲۱ درصد، احداث خط دوم کاشمر- فریمان با پیشرفت فیزیکی ۷۰ درصد، احداث خط سوم و چهارم تهران – کرج با پیشرفت فیزیکی ۸۹ درصد، احداث خط دوم اردکان – ارژنگ با پیشرفت فیزیکی ۵۰%، احداث کمربندی سالار - شادمهر با پیشرفت فیزیکی ۵۳ دصد و احداث واریانت بیسیم – گلدانه با پیشرفت فیزیکی ۶۹ درصد است.

بهره برداری از ۲۵۹ کیلومتر خط دوم بین شهری و حومه ای از جمله بهره برداری از خط دوم محور کرج-قزوین به طول ۱۰۳ کیلومتر در سال ۱۳۹۹، بهره برداری از خط دوم میاندشت-سربندر به طول ۸۱ کیلومتر در سال ۱۳۹۵ و بهره برداری از خط دوم قمرود-گارمانوری به طول ۷۵ کیلومتر در سال ۱۳۹۵ هستند.

تراک بندی ۲۹۰۷ کیلومتر معادل از خطوط پر تردد ریلی شامل اتمام عملیات تراک بندی نمودن خطوط محور تهران-مشهد به طول ۱۸۰۰ کیلومتر و اتمام عملیات تراک بندی بافق-تزرج به میزان ۸۸۰ کیلومتر است.

از دیگر پروژه‌ها می‌توان به تجهیز ۲۴۹ ایستگاه معادل به سیستم توقف اتوماتیک قطارها (ATC) (اتمام عملیات تجهیز ایستگاه ها به سیستم کنترل اتوماتیک قطار ها در محور های تهران-سرخس - خواف، کاشمر – بندر عباس به منظور افزایش ایمنی سیر قطار ها)، راه اندازی مرکز CTC اهواز، پوشش رادیویی تونل ها به طول ۴۰۰ کیلومتر در مناطق کوهستانی، تونل­ها و ترانشه ها با استفاده از تکرارکننده­ های رادیویی و کابل نشتی، فاز ۲ و ۳ دیتا سوئیچ و پارتی لاین تصویری به میزان ۹۲ ایستگاه به منظور برقراری ارتباط اختصاصی مابین مامورین بهره برداری و سیرو حرکت ایستگاه ها، ارتقا شبکه رادیویی از سیستم آنالوگ به دیجیتال محور تهران-مشهد و  بافق-کاشمر و تهران –اصفهان و اصفهان-یزد به میزان۱۳۲ ایستگاه و ارتقا سیستم ارتباطی ۵۴ ایستگاه محور جنوب اشاره کرد.

همچنین انعقاد قرارداد تجاري برقي سازی راه­آهن تهران- مشهد و  گرمسار- اينچه برون، آغاز به طراحی طرح جامع، راهبردی و ساماندهی ۳۲ ایستگاه های اصلی راه آهن از سال ۱۳۹۲ به منظور طراحی ریل پایه شهرها و ایستگاه های مهم و تشکیلاتی راه آهن با پیشرفت فیزیکی بالای ۹۰ درصد، ثبت جهانی میراث راه آهن سراسری در سال ۱۳۹۸، برنامه ریزی و اجرای نظام قطارهای باری به صورت برنامه ای در راستای افزایش رضایت مشتریان، ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در بخش های عملیاتی، افزایش سرعت حمل بار به ۸۰ کیلومتر برساعت برای قطارهای باری، اتصال راه آهن به مراکز عمده بار از جمله مجتمع سنگان و خواف، تصویب سند آمایش مراکز لجستیک کشور در سال ۱۳۹۷ و ابلاغ احداث ۱۸ مرکز لجستیک به راه آهن، افزایش حمل میزان بار کانتینری از بنادر در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۲، راه اندازی حمل یکسره از کشتی به واگن در بندرعباس برای اولین بار، راه اندازی قطارها برای خطوط جدید از جمله مسیر كرمانشاه ، ارومیه و رشت، افزایش ناوگان قطارهای حومه ای توسط راه آهن به میزان یك میلیون و چهارصد هزار صندلی ایجادی، برقراری قطار در مسیرهای تهران-وان، تهران -انکارا، ارومیه-مشهد، بستان آباد - مشهد، مشهد – رشت، افزایش کیفیت حمل و نقل مسافری با راه اندازی ناوگان ۵ ستاره و ایجاد رتبه بندی قطارها، عضویت در پروژه تاپ ریل (گردشگری ریلی) اتحادیه بین المللی راه آهنها به عنوان کشور دارای گردشگری ریلی، توافق با کشورهای همجوار در زمینه راه اندازی قطارهای زیارتی و سیاحتی همچون قطارهای مشهد-قم –کربلا، نخجوان – مشهد و زاهدان - شلمچه و قطارهای تبریز – وان، تهران – وان و تهران – آنکارا، راه اندازی مسیرهای جدید نظیر مسیر حومه ای تهران- هشتگرد، مسیرهای منطقه ای تهران-قزوین-تاکستان، تهران-گرمسار و  کاهش متوسط عمر ناوگان ریلی با خارج کردن واگن‌های بالای ۴۵ سال از دیگر پروژه‌هایی است که در دولت تدبیر و امید در حوزه صنعت حمل و نقل ریلی انجام شده‌اند.

عملکرد شاخص‌های مهم و کلیدی بخش ريلی طی دولت تدبیر و امید (۱۳۹۹-۱۳۹۲)

تحليل  روند و مقايسه‌  شاخص‌هاي ريلي (بيان وضعيت و شرايط در آغاز به كار دولت )

عملکرد حمل بار:

میزان عملکرد کل حمل بار و ترانزیت در سال ۱۳۹۲ همزمان با آغاز به کار دولت یازدهم به ترتیب معادل ۳۲.۷ میلیون تن (۲۲.۴ میلیارد تن کیلومتر) و ۵۳۰ هزار تن بوده است. همچنین سهم حمل و نقل ریلی از تن کیلومتر کل حمل شده (جاده و ریل) در ابتدای سال ۱۳۹۲ به میزان ۱۰.۵ درصد بوده است.

عملکرد مسافر:

در حوزه جابه جایی مسافر میزان مسافر جابجا شده در سال ۱۳۹۲ معادل ۲۵.۵ میلیون نفر بوده است. با توجه به اهمیت جابجایی مسافران حومه شهرها به مراکز شهرها و بالعکس قطارهای حومه ای از ابتدای دولت یازدهم مورد توجه ویژه قرار گرفت و شرکت راه آهن موظف شد موضوع پیاده سازی سیستم کارآمد قطارهای حومه ای را پیگیری و اجرایی نماید.

 به جرات می توان شکل­گیری مفهوم و سازوکار قطارهای حومه ای را جزء اقدامات دولت یازدهم قلمداد کرد.

در دوره ۸ ساله فعالیت دولت­های یازدهم و دوازدهم توسعه قطارهای حومه ای کلانشهر تهران در اولویت قرار گرفته و علت توجیهی آن، اهمیت موضوع حمل و نقل از تهران به شهرهای حومه آن در کاهش بار ترافیکی، مسائل زیست­محیطی و تصادفات است. در واقع، توسعه قطارهای حومه ای سبب کاهش موارد مذکور و افزایش منافع اجتماعی می شود.

 بر همین اساس تاسیس شرکت حمل و نقل ریلی مسافری حومه ای نیز در قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه به صورت قانون ذیل بند (پ) ماده ۵۲ ابلاغ شده و تصویب اساسنامه آن ظرف مدت شش ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون در دستور کار راه آهن، وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور قرار گرفت. و در ادامه پس از طی مراحل قانونی اساسنامه شرکت حمل و نقل مسافری حومه ای (سهامی خاص) در هیئت وزیران تصویب شد.

ناوگان:

در پایان سال ۱۳۹۱ و انتهای دولت دهم، تعداد کل ناوگان ریلی شامل انواع لکوموتیو، واگن باری و واگن مسافری و خودکشش ۲۵۱۱۳ دستگاه بوده است. علی رغم وابستگی شدید این بخش به خارج از کشور ولی با حمایتهای انجام گرفته از تولید کنندگان داخلی به ویژه در چند سال اخیر که بخشی از این حمایتها ناشی از فشار تحریم به کشور بوده است، به نظر می رسد وابستگی به خارج از کشور بسیار کم شده و شرکت های فراوانی در این زمینه فعال شده و در ادامه انتظار می رود بخش ناوگان ریلی کشور بیش از پیش توسعه یابد.

فنی و زیربنایی:

با توجه به وظایف شرکت راه آهن عمده تمرکز در بخش فنی و زیربنایی بر روی توسعه ظرفیت شبکه، تعمیرات و نگهداری، ارتقاء ایمنی و بروزرسانی سیستم های کنترل ترافیک می باشد. از این رو عمده فعالیت های این حوزه در خصوص احداث خطوط دوم و سوم، خطوط حومه ای، تراکبندی خطوط، بهسازی و بازسازی خطوط جهت تسهیل در امر حمل و نقل ریلی بوده است. در آغاز دولت یازدهم (ابتدای سال ۱۳۹۲) مجموع طول خطوط اصلی شبکه ریلی کشور برابر با ۱۰،۲۲۳ کیلومتر و میانگین احداث خطوط دوم و خطوط حومه ای در ۴ سال دولت دهم به ترتیب سالانه ۵۲ و ۲۰ کیلومتر بوده است.

توصيف روند و مقايسه‌ها شاخص‌ها در دولت يازدهم و دوازدهم در مقايسه با دولت‌هاي نهم و دهم

عملکرد بار:

با آغاز به کار دولت یازدهم همانطور که در نمودار مشخص است شیب رشد تناژ و تن کیلومتر شروع به افزایش نمود به طوری که میانگین عملکرد تناژ در دولت نهم و دهم ۳۲.۷ میلیون تن و در دولت یازدهم و دوازدهم ۴۲.۲ میلیون تن می باشد که بیانگر رشد ۲۲.۴ درصدی می باشد. میانگین تن کیلومتر حمل شده در دولت نهم و دهم ۲۰.۸ میلیارد تن کیلومتر و در دولت یازدهم و دوازدهم ۲۹.۲ میلیارد تن می باشد که حاکی از رشد ۲۸.۹ درصدی است.

عملکرد مسافر:

طی سال های ۱۳۹۲ الی ۱۳۹۵  با توجه به نوپا بودن واحد بازاریابی در شرکت های حمل و نقل ریلی و خروج ۲۵۰ واگن مسافری بالای ۴۵ سال در سال ۱۳۹۵، حمل و نقل ریلی با کاهش حجم مسافر روبرو بوده است که پس از سال ۱۳۹۵ به دلیل ارتقا بهره وری در برنامه ریزی سیر قطارهای مسافری از جمله راه اندازی قطارهای چرخشی، فروش بلیت های ترکیبی، راه اندازی قطار در مسیر های جدید الاحداث (کرمانشاه، همدان، بستان آباد، ارومیه و رشت) و مسیرهای پرتقاضا، شناورسازی بهای بلیت از تیرماه سال ۱۳۹۷، ارتقاء سیستم های بازاریابی در صنعت حمل و نقل ریلی مسافری همچون ارائه تخفیف های مناسب و فروش بسته های سفر (بلیت قطار به همراه اقامت در هتل)، افزایش قیمت بلیت متناسب با کشش بازار شاهد رشد بهره وری و تقاضای استفاده از حمل و نقل ریلی مسافری بوده ایم. ولیکن در اسفند سال ۱۳۹۸ به دلیل شیوع ویروس کرونا، ۳۰ هزار قطار مسافری حذف و الباقی قطارهای دارای سیر نیز برابر دستورالعمل ستاد ملی کرونا با ظرفیت حداکثر ۵۰ درصد به هموطنان عزیز عرضه شده است.

بخش جابجایی مسافر حومه ای طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ که متناظر با سالهای فعالیت دولت تدبیر و امید (دولت­های یازدهم و دوازدهم) روند صعودی داشته است، به نحوی که از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ آمار تعداد مسافر با رشد ۱۷۷ درصدی روبرو بوده که به دلیل افزایش تعداد مسیرهای جدید و برنامه ریزی های مناسب و منسجم پروژه بهره برداری از قطارهای حومه ای می باشد. ولیکن در سال ۱۳۹۹ به دلیل شیوع کروناویروس، شرکت راه آهن ناگزیر به حذف تعدادی از قطارهای حومه ای و منطقه ای و کاهش ظرفیت مجاز جابجایی مسافر در هر قطار (کاهش ضریب اشغال) تا ۵۰ درصد شده و این اقدام در راستای فاصله گذاری اجتماعی و جلوگیری از انتشار ویروس کووید ۱۹ صورت گرفته است. متعاقباً آمار سال ۱۳۹۹ تا پایان آذرماه نسبت به مدت مشابه در سال ۱۳۹۸ در هر دو شاخص مورد نظر حدود ۶۰ درصد کاهش دارد.

عملکرد ناوگان:

از سال ۱۳۹۴ که در واقع نیمه دوم دولت یازدهم می باشد، افزایش تعداد ناوگان ریلی کشور رشد چشمگیری داشته و طی سال های ۹۶، ۹۸ و ۹۹ تعداد کل ناوگان نو و بازسازی شده داخلی رشد قابل توجهی داشته است. همچنین در سال های ۹۴، ۹۶، ۹۸ و ۹۹ کلیه ناوگان ریلی توسعه یافته با بهره گیری از حداکثر توان تولید داخل بوده است. پیش بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۹ تعداد ناوگان ریلی توسعه یافته از طریق تولید ناوگان نو و بازسازی شده داخلی از میزان این شاخص در سال ۹۸ پیشی بگیرد.

عملکرد فنی زیربنایی:

با توجه به اینکه زیرساخت شبکه ریلی به شدت به اعتبارات منابع عمومی دولت وابسته است و در چند سال اخیر دولت در تامین منابع مالی این بخش در مضیقه بوده و اعتبارات تخصیص یافته عمدتاً به نگهداری از شبکه ریلی اختصاص پیدا کرده و لذا برخی از شاخص های این بخش در چند سال اخیر دچار روند نزولی شده است. علی ایحال ميزان عملكرد شاخص (احداث خطوط در کنار خطوط موجود) در زمان دولت هاي يازدهم و دوازدهم در مقايسه با دولت هاي نهم و دهم به ميزان ۲۶ درصد افزايش يافته است. همچنین ميزان عملكرد شاخص(احداث خطوط حومه ای اطراف کلان شهرها) در زمان دولت هاي يازدهم و دوازدهم در مقايسه با دولت هاي نهم و دهم به ميزان ۵۸۸ درصد افزايش يافته است.

برخی از این موارد شامل وضع تحریم ها و کاهش حمل بار ترانزیت و پیچیدگی در فرایند تامین قطعات و ماشین آلات، کمبود منابع مالی جهت رفع محدودیتهای ظرفیتی (دو خطه کردن، توسعه خطوط، گشایش ایستگاه و...)، عدم ثبات نرخ ارز، کاهش قیمت جهانی گوگرد و کاهش تقاضای حمل آن، فرسودگی زیرساخت و ناوگان و افزایش خرابیها نسبت به سال های قبل، عدم رعایت اولویت های بهره بردار در ساخت خطوط جدید، پیچیدگی فرآیندهای کسب و کاری در تامین قطعات و تجهیزات و تخصیص تسهیلات بانکی و سوخت ارزان قیمت است.