رقابت بر سر توسعه صنعت ریلی به دلیل تاثیر بسزای آن در افزایش رشد اقتصادی و دستیابی به اهداف توسعه‌ای کشورها، در شرایطی میان غول‌های اقتصادی درگرفته است که رشد اقتصادی چین، اقتصاد دوم جهان، در حال کاهش است و هند با رشد اقتصادی ۱۲/ ۵ درصد در سال مالی گذشته، جایگاه نخست جهان را از این نظر به خود اختصاص داده است. دیگر کشورهای توسعه‌یافته و در مسیر توسعه نیز با شناسایی این کانال صعودی برای رشد اقتصادی اقدام به انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان برای توسعه و نوسازی صنعت ریلی خود کرده‌اند.

به‌عنوان نمونه دولت مرکزی چین برای جبرای کاهش رشد اقتصادی خود، در ابتدای سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که ۸۰۰ میلیارد یوآن معادل ۱۲۵ میلیارد دلار آمریکا باید صرف ایجاد یک مسیر ریلی جدید به طول ۸۰۰۰ کیلومتر شود. گرچه این بودجه نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشدی ۷/ ۱۲ درصدی داشته است، اما هنوز چین زمینه‌های بسیار زیادی خواهد داشت که در صورت دستیابی به اهداف سالانه شکوفا خواهند شد. ویتنام نیز با سرمایه‌گذاری ۹ میلیارد دلاری به دنبال نوسازی سیستم حمل‌ونقل ریلی خود در ۱۵ سال آینده است، این طرح عظیم شامل دو پروژه و در دو فاز جداگانه به ترتیب تا سال ۲۰۲۰ و ۲۰۳۰ مدرن‌سازی خواهد شد.  در این گزارش تلاش می‌کنیم با بررسی روند تجربه چین و ویتنام در کمک گرفتن از صنعت ریلی برای افزایش رشد اقتصادی خود، مسیرهای جدید را شناسایی و مطرح کنیم. بیان تجربه کشورهای موفق در حالی می‌تواند برای ایران موثر باشد که در این روزها صنعت ریلی کشورمان در انتظار پیش‌پرداخت ۵/ ۱میلیارد دلاری داخلی برای دریافت وام ۱۰ میلیارد دلاری خارجی است. پیش پرداختی که قطعا تامین آن از توان بودجه موجود دولت خارج است و نیاز به تصویب قانونی از سوی مجلس دارد. محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل راه‌آهن پیش تر در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» پیشنهاد کرده بود که دولت در طرحی اجازه برداشت این پیش پرداخت را از محل صندوق توسعه ملی از مجلس بگیرد. او معتقد است: با اجرایی شدن برجام تمامی مسیرها برای رشد و توسعه صنعت ریلی که مسیری مطمئن برای رشد اقتصادی کشور است فراهم شده و اگر نتوانیم از این فضای پیش‌آمده استفاده کنیم، از ناتوانی خودمان است.

تجربه چشم بادامی‌ها

رشد اقتصادی چین، این موتور اقتصاد جهان کند شده است. کاهش تقاضا و سرمایه‌گذاری از عمده دلایل کندی رشد چین هستند. به همین دلیل دولت چین برای بر طرف کردن این مشکلات به سمت صنعت حمل‌ونقل ریلی خود روی آورده است. مقامات این کشور ایجاد زیرساخت جدید را برای پیش راندن رشد اقتصادی حیاتی می‌دانند. دولت مرکزی چین در ابتدای سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که ۸۰۰ میلیارد یوآن معادل ۱۲۵ میلیارد دلار آمریکا باید صرف ایجاد یک مسیر ریلی جدید به طول ۸۰۰۰ کیلومتر شود. در نیمه نخست سال میلادی جاری به مدد سرمایه‌گذاری ۲۶۵ میلیارد یوآنی (معادل ۳۳/ ۴۱ میلیارد دلار آمریکا)، ۲۲۲۶ کیلومتر از این مسیر مورد بهره‌برداری قرار گرفت. گر چه این بودجه نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۷/ ۱۲ درصدی داشته است، اما هنوز چین زمینه‌های بسیار زیادی خواهد داشت که در صورت دستیابی به اهداف سالانه شکوفا خواهند شد.راه‌اندازی قطار پر سرعت شمالی چین نور امیدی برای تحقق اهداف سالانه بود و به‌وسیله این قطار فاصله ۳ ساعتی بین دو شهر به ۸۵دقیقه کاهش یافت. نکته بسیار مهم‌ این است که شروع کار نخستین قطار پر سرعت که حاصل مشارکت بخش خصوصی و دولتی چین است، ۶ روز زودتر از موعد آغاز شد. انتظار می‌رود مسیری که جینان را به شینگدائو در استان شرقی شانگدونگ متصل می‌کند، ظرف چهار سال به بهره‌برداری برسد. برای این منظور، دولت‌های مرکزی ۸۰ درصد از ۶۰ میلیارد یوآن (۳۵/ ۹ میلیارد دلار) مورد نیاز برای خط جینان- شینگدائو را تامین خواهند کرد. باقی مانده از سرمایه‌های بخش خصوصی تامین خواهد شد. این مدل از جذب سرمایه در بخش‌های غیرریلی چین نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت. تنها در استان جیانگسوی چین ۱۸۶ پروژه به ارزش ۵۵/ ۳۴۳ میلیارد یوآن به همین روش مشارکت دولت و بخش خصوصی در دست اقدام است. بخش عمده این روش سرمایه‌گذاری به حوزه‌هایی همچون مسکن ارزان قیمت، تامین گاز و حمل‌ونقل اختصاص می‌یابد. در اوایل سال جاری میلادی اداره برنامه‌ریزی دولت چین فهرست بیش از هزار پروژه به ارزش ۹۷/ ۱تریلیون یوآن (۳۰۷ میلیارد دلار) را منتشر کرد که به بخش‌هایی همچون حمل‌ونقل، بسته‌بندی آب و خدمات عمومی مربوط بودند. بخش حمل‌ونقل اما بخش عمده سرمایه‌گذاری‌ها در چین را به خود اختصاص داده است و اکنون شهرهای درجه یک و درجه دو علاقه‌مندی خود را برای گسترش حمل‌ونقل ریلی اعلام کرده‌اند، شهرهای کوچک‌تر نیز قصد بهبود سیستم حمل‌ونقل ریلی موجود خود را دارند. چن ژنگائو، وزیر مسکن و توسعه شهری چین می‌گوید: «اگر چین هر سال ۸ هزار کیلومتر تونل با هزینه ۱۲۰ میلیون یوآن (۱۹ میلیون دلار) در هر کیلومتر بسازد، یعنی به سرمایه یک تریلیون دلاری (۱۵۶ میلیارد دلاری) نیاز دارد.» به گفته وی این سرمایه‌گذاری به بخش‌های فولاد، سیمان و ماشین‌آلات نیز مربوط می‌شود و بنابراین محرک رشد اقتصادی کشور نیز خواهد بود.

گزارش اخیر مرکز یو‌بی‌اس نشان داده است که رکود جاری در بخش املاک و مستغلات چین موجب خواهد شد که این کشور در سال جاری شاهد کاهش ۵/ ۱ درصد دیگر از تولید ناخالص داخلی خود باشد. به همین دلیل دولت چین به شدت مصمم است تا به منابع لازم برای تامین سرمایه‌‌های خود تنوع بخشد و راهکارهایی همچون فعال‌سازی سپرده‌های مالی، ایجاد مشارکت بین دولت و بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری و استفاده از سیاست‌های خاص بانکی را در دستور کار خود قرار دهد. براساس این گزارش «افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های برخی بخش‌ها همچون حمل‌ونقل ریلی، حمل‌ونقل عمومی شهری، شبکه‌های تجهیزات شهری، آب و پروژه‌های مرتبط برای این کشور ضروری است.»علاوه بر چین، کشورهای دیگری همچون ژاپن، فرانسه، اسپانیا، آلمان، هندوستان، هلند و پرتغال نیز هر یک به دلیلی افزایش سرمایه‌گذاری در بخش ریلی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. در ژاپن پس از راه‌اندازی قطارهای پر سرعت توسط دولت، این بخش به‌طور کامل به ۶ شرکت بخش خصوصی واگذار شد تا خدمات اجرایی قطارهای پر سرعت را بر عهده گیرند. در فرانسه ۵۰ درصد از سرمایه‌گذاری بر قطارهای پر سرعت توسط دولت و مابقی توسط اتحادیه اروپا انجام شده است. در پرتغال ۵۵ درصد از سرمایه‌گذاری روی قطارهای پر سرعت بر عهده بخش دولتی و مابقی بر عهده بخش خصوصی بوده است. قطار پر سرعتی که فرانسه و اسپانیا را به هم متصل می‌کند، تا ۵۷ درصد مدیون سرمایه‌گذاری‌های بخش دولتی است. قطار پرسرعت هلند نیز با سرمایه‌گذاری ۸۶ درصدی بخش دولتی به راه افتاده است. بنظر می‌رسد همان‌طور که گوشی‌های تلفن همراه و خودروهای ما از ۱۰ سال پیش تا کنون دستخوش تغییرات زیادی شده‌اند، جهان امروز به سمت تغییر در سیستم حمل‌ونقل و به‌ویژه حمل‌ونقل ریلی گام برمی‌دارد. قطارهای پر سرعت نماد این تغییر هستند و نه فقط بخش حمل‌ونقل ریلی که کل اقتصاد کشورها را به روز‌رسانی می‌کنند.

نوسازی ۹ میلیارد دلاری در ویتنام

 سیستم حمل‌و‌نقل ریلی ویتنام طی ۱۵ سال آینده به کل نوسازی خواهد شد. این هدف در قالب طرحی به اجرا در می‌آید که برای اجرای آن در مجموع ۱۱/  ۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌شود. این طرح عظیم شامل دو پروژه خواهد بود. ویتنام ریل‌ویز، شرکت دولتی حمل‌و‌نقل ریلی این کشور اعلام کرده است: خط ریلی شمال به جنوب که از شهر هانوی، پایتخت ویتنام، تا شهر هو‌شی مینه به طول ۱۷۲۶ کیلومتر کشیده شده است در دو فاز جداگانه به ترتیب تا سال ۲۰۲۰ و ۲۰۳۰ مدرن‌سازی خواهد شد. کل طول خطوط ریلی ویتنام بالغ بر ۲۶۰۰ کیلومتر است. شهر هانوی به‌عنوان مرکز سیاسی و فرهنگی کشور در منطقه شمالی ویتنام قرار دارد. این شهر جزو هیچ‌یک از استان‌های کشور به حساب نمی‌آید و دارای شهرداری مستقل است. شهر هوشی مینه یا بندر سابق سایگون مرکز حکومت ویتنام جنوبی بوده‌است که پس از خروج نیروهای آمریکایی از این کشور به‌نام رهبر فقید این کشور نامگذاری شده ‌است. شهر هوشی مینه در حال حاضر قطب اصلی اقتصاد ویتنام محسوب می‌شود. این شهر بیش از ۳۸ درصد از تولید ناخالص داخلی ویتنام را به‌خود اختصاص داده‌است. فاز نخست طرح نوسازی ناوگان ریلی ویتنام با نام «طرح به روزرسانی پایه‌ای» شامل بهبود معضلات سیستم حمل‌و‌نقل ریلی، جابه‌جا‌یی ایستگاه قطار از شهر مرکزی دانانگ به حومه، ساخت مجدد پل‌های ضعیف و تعمیر ۹۱ بخش ریلی خواهد بود. در فاز دوم این طرح که «طرح به‌روزرسانی پیشرفته» نام دارد، این سیستم ریلی بیش از پیش تجهیز می‌شود و شرکت ویتنام ریل‌ویز ۱۴ قطار مسافربری و ۲۴ قطار باری جدید خریداری می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد طرح پایه‌ای هزینه‌ای بالغ بر ۹۶/  ۳ میلیارد دلار در بر داشته باشد و هزینه طرح پیشرفته نیز به ۱۵/ ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز خواهد داشت.

افزایش سرعت قطارها نیز یکی از اولویت‌های هر دو طرح به شمار می‌رود. در حال حاضر قطارهای مسافربری ویتنام در مسیر داخلی شمال به جنوب با سرعت ۶۰ تا ۷۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ سرعت این قطارها به ۷/  ۹۵ کیلومتر بر ساعت برسد.وزارت حمل‌و‌نقل ویتنام که مدیریت شرکت «ویتنام ریل ویز» را بر عهده دارد اعلام کرده است بودجه مورد نیاز برای این طرح عظیم از محل بودجه‌های دولت، اوراق قرضه دولتی، کمک‌های رسمی توسعه‌ای، یا سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی حمل‌و‌نقل تامین خواهد شد. علاوه بر این طرح که مربوط به مسیرهای داخلی است، ماه گذشته بود که این وزارتخانه اعلام کرد ساخت‌وساز یک سیستم حمل‌و‌نقل ریلی پرسرعت از شمال به جنوب در قالب یک طرح جامع در دستور کار قرار گرفته است تا ظرف ۱۵ سال آینده سیستم حمل‌و‌نقل ریلی ویتنام را توسعه دهد. براساس اعلام دولت ویتنام که این طرح‌ها را به تازگی به تصویب رسانده است، این طرح که به دو مسیر خارجی مربوط می‌شود قطارها را قادر خواهد ساخت که در مرحله نخست طرح سرعت خود را به ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلومتر در ساعت برسانند و در مرحله بعد با سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت کنند. براساس مفاد مندرج در این طرح، توجیه اقتصادی ساخت قطار پرسرعت در ویتنام از هم اکنون تا سال ۲۰۲۰ در دستور کار قرار گرفته است به نحوی که ساخت‌وسازهای لازم برای تحقق این طرح در سال ۲۰۳۰ کلید خواهد خورد. اما دولت ویتنام این طرح قطارهای پر‌سرعت را که به مسیرهای خارجی نیز متصل است، خارج از طرح ۹ میلیارد دلاری مسیرهای داخلی دانسته و هنوز بودجه مربوط به آن را اعلام نکرده است.براساس این طرح تا پایان سال ۲۰۱۵ باید مسیر ۱۶۳۰ کیلومتری قطارهای پرسرعت ریل‌گذاری شود و از سال ۲۰۲۰ ساخت‌وسازهای مربوط به ایستگاه‌ها آغاز خواهد شد.

------------------------------

*منبع: روزنامه دنیای اقتصاد