ساعت ۱۲:۳۱ روز ۱۱ شهریور ۹۵، حفره­ای با عمقی حدود هشت و قطر پنج متر در اتوبان ستاری­­ –خیابان پیامبر ­­ایجاد شد. در جریان این حادثه یک دستگاه پژو ۲۰۶ به داخل حفره افتاد و خودروی سواری پراید که در آستانه سقوط بود مهار شد؛ همچنین دو خط لوله تغذیه گاز پلی­‌اتیلن مسدود و گاز ۱۲۰۰ مشترک به مدت چهار روز قطع شد. پس از حادثه هفت دستگاه آمبولانس، دو دستگاه اتوبوس آمبولانس و تعدادی اورژانس موتوری در محل حاضر شدند وساکنان از محل تخلیه شدند که دراین بین تخلیه خانه سالمندان با مشکل روبرو شد.

خوشبختانه حادثه آسیب جانی به همراه نداشت و می‌توان گفت مانند حادثه فرونشست زمین در محله شهران منطقه پنج شهرداری تهران به دلیل اینکه در ساعات اولیه بامدادی بوده و بار ترافیکی نداشته با حضور به موقع مسئولین و سازما‌ن‌های ذی‌ربط ختم به خیر شد و تلفات جانی سنگین نداشت. ولی همواره خطر فرونشست، مناطق تهران را تهدید می‌کند و در روزهای اخیر شاهد این پدیده در  میدان قیام و خیابان مولوی تهران بودیم.

فرونشست زمین در تهران ۹۰ برابر حد بحران اتحادیه اروپا است و هر روز یک میلی­متر از زمین تهران نشست می‌­کند که در طول یک سال با حدود ۳۶سانتی­متر نشست در بین کشورهای جهان رکورد داراست.

به منظور بررسی علل حادثه مذکور ابتدا باید تفاوت دو مفهوم فرونشست و فروچاله را بیان کرد. فرونشست، پدیده‌ای مرفولوژیکی است که تحت‌تاثیر حرکت فررو زمین پدید می‌آید که در جریان آن طی یک بازه زمانی و به طورتدریجی زمین به حالت قائم رو به پایین حرکت می‌کند؛ اما در خصوص این حادثه که به صورت ناگهانی و در سطح کوچکی از زمین اتفاق افتاده است استفاده از واژه فروچاله مناسب‌تر است ...

فرونشست زمین به علل مختلف همچون انحلال تشکیلات زیر سطحی، تراکم رسوبات در اثر استخراج سیالات، فرسایش مکانیکی زیر سطحی، سطوح شیب‌دار، انقباض خاک‌های رسی، ایجاد حفره در اثر انحلال، ریزش سازه‌های زیر زمینی، برداشت آب‌های زیرزمینی و ... رخ می­‌دهد.در خصوص حادثه مورد نظر می­توان سه سناریو مطرح نمود که تائید هر کدام نیاز به بررسی­‌های بیشتری خواهد داشت.

سناریو اول:برداشت بی­رویه آب از منابع  زیرزمینی و قنات‌ها؛ که منجر به پایین آمدن سطح آب‌­های زیرزمینی و افزایش تنش خاک بدلیل خالی شدن آب درون حفرات می‌گردد، این اتفاق به مرور زمان باعث نشست خاک، پرشدن حفرات  و ایجاد گرادیان هیدرولیکی می‌شوند که در نتیجه شسته شدن ذرات خاک و حرکت آنها به داخل چاه و قنات را به دنبال دارند.

سناریو دوم:وجود آب­های زیرسطحی، در اثر عواملی نظیر نشت سیستم آبرسانی و فاضلاب. وجود این آب‌ها در سطح نزدیک زمین در کنار اختلاف تراز جهت شمالی و جنوبی شهر تهران، نفوذپذیری و تخلخل خاک باعث ایجاد گرادیان هیدرولیکی و بالطبع حرکت آب در بین خلل و فرج می­شود. این امر باعث شسته شدن خاک با دانه بندی ریزتر و خالی شدن فضای بین خاک و افزایش تخلخل در خاک و باصطلاح پدیده لانه روباه می شود و پدیده فرونشست را تشدید می کند.

 سناریو سوم: که چندان دور از واقعیت به نظر نمی‌­رسد، حفاری­‌های مترو و وجود تونل مترو در نزدیکی محل حادثه است. این حفاری‌ها در عمق ناشی از ماشین‌­آلات حفاری منجر به لرزش خاک‌های دانه‌­ای و متراکم‌شدن آنها  و نشست سقف تونل می­شود. همچنین وجود تونل‌ها در زیرزمین نیز باعث افزایش گرادیان هیدرولکی و پدیده آب شستگی می‌شود. در این حادثه نیز کارگران مترو گفته‌اند که به دلیل نشت خاک به داخل تونل مترو خط ۶، از داخل تونل فرار کردند و همچنین مدتی پیش، حادثه فروچاله منطقه شهران نیز در مجاورت عملیات حفاری خطوط مترو رخ داده بود.

تا کنون علت اصلی حادثه فرو نشست زمین در اتوبان ستاری به طور قطع مشخص نشده است و شاید بتوان گفت که مجموعه‌ای از سه سناریو فوق به صورت زنجیره‌ای از حوادث منجر به این حادثه شده‌اند.

*کارشناس ارشد دانشگاه علم و صنعت