۵ دیماه، سالگرد زلزله ویرانگر بم است. یکی از دهشتناک‌ترین زمین‌لرزه‌‌های تاریخ ایران زمین با بیش از ۳۰ هزار نفر کشته و چند ده هزار مجروح و بیخانمان. ۲۶ دیماه سال ۱۳۸۲، ساعت ۰۵:۲۶ صبح سرد و زمستانی بم، زلزله ای در گستره بم رخ داد که تا سالیان سال در اذهان ایرانیان، باقی خواهد ماند. حوادث تلخ جان باختن هموطنان بمی، بیخانمانی مردم، کودکان زیر آوار و بی سرپرست، حکایت های غم انگیز از آن واقعه است که آلام آن را هنوز هم مردم نجیب بم بر دل دارند. در کنار ماجراهای تلخ فراوان این رخداد مهیب، حکایت فداکاری ها، همدردی های عموم مردم ایران، کمک های صمیمانه مردم و همراهی مسئولین، توانست از سنگینی فشار روحی و روانی وارده به مردم زلزله زده بکاهد و داستان هائی زیبا از فداکاری ها و همدردی ها و انسانیت را رقم بزند. یاد همه جانباختگان زلزله بم را گرامی بداریم و بر روانشان درود بفرستیم.
به مناسبت این واقعه مهم، که بدون تردید نقطه عطفی در تاریخ مدیریت بحران و دانش مهندسی زلزله کشور بود، هر سال ۵ دیماه را روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات سوانح طبیعی نامگذاری کرده اند. امید است با یادآوری درس های آن زلزله قدم های جدی تری در ارتقاء تاب آوری در کشور برداشته شود.
مسلما نگاه به زلزله بم، از زوایای مختلف دارای ارزش های کارشناسی فراوانی خواهد بود. نگارنده با توجه به حضور بلافاصله بعد از زلزله خود در بم، بعد از گذشت ۱۷ سال از آن واقعه، هرگز نقش کلیدی را که فرودگاه بم در امداد رسانی بعد از زلزله انجام داد، فراموش نخواهد کرد. در این یادداشت با استفاده از مطالب و آمارهای کارشناسان و مدیران وقت آن زمان فرودگاه های کرمان و بم، تمایل داشتم که یادآور نقش برجسته فرودگاه بم در زلزله بم باشم.
فرودگاه بم در سوم مهر ۱۳۷۵ با مشارکت مردمی به بهرهبرداری رسمی رسید. فرودگاهی با باندي به طول ۳۸۰۰ متر و عرض ۴۵ متر و دو تاكسي وي و اپروني به طول ۳۰۰ متر و عرض ۱۱۰ متر كه براي چهار موقعيت پارك هواپيما طراحي و خط كشي شده بود. در زمان وقوع زلزله بم، تابلو برق فردوگاه واژگون شد اما سالم مانده بود. برج مراقب فرودگاه نیز از مود کاری خارج شد. در آن زمان، فرودگاه بم یک کارمند الکترونیک، دو کارمند ایمنی زمینی و یک نفر مراقبت پرواز داشت که مسلما تصور انجام مسئولیت های سنگین با این امکانات و این تعداد نفرات با وقوع بحرانی بزرگ مانند زلزله بم، امکان ناپذیر است.
در چنین شرایطی، پرسنل فداکار فرودگاه و کارشناسانی که به موقع از کرمان عازم بم شده بودند، کاری بزرگ، به ویژه در یک ماه اول بعد از زلزله انجام دادند که نباید فداکاری ها و ایثارگری های آنها را از یاد برد. اگر فرودگاه بم نبود، معلوم نبود تلفات جانی زلزله تا چه اندازه بیشتر می شد. در همان ساعات بعد از وقوع زلزله، با همکاری کارشناسان وقت فرودگاه کرمان، پاکسازی باند و آمادهسازی تجهیزات انجا می شود و در ساعت ۱۵:۳۰ اولین هواپیما که یک C۱۳۰ ارتشی بود در فرودگاه بم به زمین می نشیند. پس از آن یک فروند هواپیمایایرباس ماهان و تعدادی هلیکوپتر به زمین نشستند. نیروهای کمکی از سایر فرودگاه ها بتدریج به منطقه آمدند و مدیریت فرودگاه بم، کم کم در شرایط خاص بحرانی آن روزگار شکل گرفت. پارک کردن ۱۷ هواپیما در پارکینگی با ظرفیت ۴ هواپیمانشان از محدودیت های فراوان از یک طرف و مهارت های شایان تحسین کارشناسان فرودگاهی از طرف دیگر دارد. در ادامه در طول ۲۴ ساعت بعد زلزله حدود ۶۲۵ پرواز در این فرودگاه سرویس داده شد، در شرایطی که کنترل پرواز بدلیل آسیب دیدگی برج، از بیسیم داخل دستگاه یک خودرو آتشنشانیانجام می شد. شرایط در فرودگاه بم بگونه ای بود که بطورهمزمان هواپیماها در حال تیک آف و لندینگ بودند و بین ۱۰تا ۱۵ هواپیما در حال تخلیه کمکها و نیروهای امدادرسان و سوارکردن مجروحین بودند چند هواپیما هم در فراز فرودگاه در حال هولدینگ برای نشستن بودند.
در مدت ۱۰ روز از رخداد زلزله بم، ۴۵۴۵ هواپیمای بزرگ و کوچک در فرودگاه کوچک و با امکانات کم بم نشست و برخاست کردند!.
نقش فرودگاه بم در رسیدن کمک های کشورهای دیگر نیز بسیار برجسته بود، در ۱۵ روز اول حادثه، تعداد پروازهای خارجی به فرودگاه بم ۳۴۲ پرواز توسط ۱۷۱ فروند هواپیما بود که از ۶۳ کشور انجام گرفت و در این میان، اوکراین با ۲۸ پرواز، آذربایجان با ۲۶ پرواز، اردن با ۲۲ پرواز، ترکیه، سوئیس و آمریکا با ۲۲ پرواز، عربستان و امارات با ۱۶ پرواز، آلمان، ایتالیا و کویت با ۱۲ پرواز، روسیه، بلاروس و اسپانیا با ۱۰ پرواز بیشترین پروازها را داشتند*.
در زمان اوج بحران پس از وقوع زلزله، از طریق فرودگاه بم، در مجموع بیش از ۸۰۰۰ مجروح را به شهرهای مختلف اعزام شد و بستههای امدادی فراوانی نیز به دست مردم بم رسید.
خیلی مهم است که یادآور تلاش و ایثارگری های پرسنل و کارشناسان و مدیران وقت فرودگاه های کرمان، بم و سایر فرودگاه هایی که نیروهائی کمکی به فرودگاه بم ارسال کردند، باشیم. پرسنل بخش های مختلفی در ایمنی زمینی و مراقبت پرواز و الکترونیک که بدون تلاش شبانه روزی آنها، امکان انتقال ۸۰۰۰ مجروح و هدایت امداد و نجات هوائی امکان ناپذیر بود.
نگارنده از نزدیک شاهد نقش ویژه و برجسته فرودگاه بم در مدیریت بحران حادثه بود. در همان زمانی که به ارزیابی های کارشناسی پهنه مهلرزه ای زلزله بم، مشغول بودیم، اکیپ های مختلف مدیریتی، امدادی و کارشناسی را همراه با نیروهای کمکی بین المللی را مشاهده می کردیم که در کوتاه ترین زمان ممکن خود را به منطقه رسانده بودند. در سالگرد زلزله بم و روز ملی ایمنی، جا دارد که به نقش و اهمیت زیرساخت های مهمی مانند فرودگاه ها در مخاطرات، تاکید ویژه کنیم که در زلزله هایی مانند بم و کرمانشاه نقش و مسئولیت ممتازی را داشتند. ضرورت دارد تا تمام جدیت و تلاش شرکت فرودگاه ها و کلیه مسئولین محترم مرتبط با فرودگاه ها، این باشد که در ارتقاء تاب آوری فرودگاه ها در برابر مخاطرات بصورت مستمر کوشش داشته باشند. تاب آوری بدان مفهوم که این المان های مهم در زمان وقوع حوادث، خود، آسیب نبینند و در صورت آسیب دیدگی هم، سریعا به مود کار و فعالیت برگردند و با شناختی که از مسئولین و مدیران آن شرکت داریم، این عزم و جدیت وجود دارد.
بخشی از این نوشتار، برگرفته از مصاحبه مهندس سیدی، از مدیران وقت فرودگاه کرمان و از معاونین سال های اخیر شرکت فرودگاه ها و ناوبری هوائی ایران است که بدینوسیله از وی بخاطر زحمات فراوانشان در زمان وقوع زلزله بم و انتشار آمار ارزشمند فعالیت فرودگاه بم که بازگوی نقش برجسته فرودگاه بم در مدیریت بحران زلزله بودصمیمانه تشکر می کنم.